Toccato
Een Windows-brug tussen zienden en blinden
Gerrit Van den Breede
Jeroen Baldewijns

1. Wat is Toccato ?
Toccato (zie ook IM 12,3 van september '98) is een didactisch instrument dat het concept van Windows 95 voor een niet ziende braillelezer verklaart door het visuele schermbeeld te vertalen naar een voelbare variant.
De basis van Toccato wordt gevormd door een metalen bord (ongeveer van A3-formaat), dat het Windows bureaublad voorstelt. Hierop voel je aanvankelijk enkel de taakbalk (met startknop en klokje) en een reeks pictogrammen (deze computer, prullenbak,...). Vertrekkende van dit naakte bureaublad kan de cursist vervolgens stap voor stap ontdekken wat er op het Windows beeldscherm gebeurt bij diverse acties. Bijvoorbeeld: als de Startknop geactiveerd wordt, dan kleeft de lesgever net boven de Startknop op het Toccato-bord een magnetische strip die al de opties van het standaard Startmenu in braille toont. Dit gebeurt op dezelfde plaats waar deze opties ook op het gewone beeldscherm te zien zijn. Op analoge manier kan er ook getoond worden wat er gebeurt als je een menu opent, een programma opstart, een dialoogvenster opent,...
Bij dit proces bepaalt de leerkracht welke acties ondernomen worden, meldt hij met welke sneltoetsen deze gerealiseerd worden en kleeft hij de bijbehorende magneetstrips op de juiste plaats. De maker van Toccato sluit echter niet uit dat zijn product, middels een uiterst gedetailleerde braillehandleiding, ook voor zelfstudie kan aangewend worden.

2. Situering en opzet
Reeds lang worden we bijna dagelijks geconfronteerd met vragen van blinde PC-gebruikers die op zoek zijn naar maatopleidingen in Windows of Windows-toepassingen. In de loop van '98 kwam Luc van den Eynde tot onze grote vreugde op de proppen met Toccato. Zijn zoektocht naar behoorlijke financiering om dit product te commercialiseren kende echter geen succes en het werd stil rond Toccato. Overtuigd van het nut van dit systeem, zochten we in het kader van dit onderwijsnummer weer contact met Luc van den Eynde om na te gaan hoe we Toccato nieuw leven konden inblazen. Al vlug werd het idee geopperd om een proefles te organiseren. We nodigden vier niet-zienden uit om de Toccato-les te volgen en enkele ziende experts uit de onderwijs- en hulpmiddelenwereld om dit didactisch instrument en de bijbehorende onderwijsmethode te beoordelen. Op 7 juli gaf Luc van den Eynde zijn eerste Toccato-proefles.

3. De reacties van de blinde cursisten
De vier door ons uitgenodigde "Toccato-proefleerlingen" beschikten reeds over enige computerkennis en hadden al gepoogd om met Windows te leren werken. Toch werd het absolute beginnersniveau van deze proefles door hen sterk geapprecieerd. De cursisten vroegen zich wel af of er ook lessen op hogere ni- veaus zouden volgen, want de vraag naar de betekenis van radioknoppen en aankruisvakjes werd reeds vlug gesteld. E‚n cursist kwam tot het besef dat hij Windows toch maar beter stapsgewijs (bijvoorbeeld via Toccato) kon trachten te begrijpen in plaats van erin te vliegen zonder enige systematiek. De kracht van de Toccato-methode zit in het verwerven van Windows-kennis, onafhankelijk van computers en programma's. Het Toccato-bord op zich is echter onvoldoende; er hoort een (geschreven of verbale) uitleg bij. Toccato leert je wel hoe het schermbeeld er uitziet, maar cursisten zaten soms toch met de vraag hoe dit op de leesregel weergegeven wordt en welke acties van de gebruiker eraan gekoppeld kunnen worden. Een cursist die na de proefles achter de PC ging zitten, stelde inderdaad vast dat het in de praktijk plots allemaal een stuk ingewikkelder blijkt.
De blinde cursisten besloten dat de les goed gemaakt en zeer helder gebracht werd en dat er toch weer wat extra Windows-kennis werd opgestoken.

4. De opinies van de ziende experts
In tegenstelling tot de meeste (aangepaste) literatuur is Toccato volledig Nederlandstalig en dat is uiteraard een z‚‚r groot voordeel. Door de systematische opbouw van het Windows-beeld aan de hand van magnetische strips, wordt geen mentale overbelasting veroorzaakt. Dit is wel het geval als je, via een ander systeem, een overvol Windows-scherm in zijn geheel tracht weer te geven. Het materiaal voelt aangenaam aan en heeft een handig formaat. Het zou echter hygi‰nischer zijn indien het bord afwasbaar was. Toccato is enkel bruikbaar voor braillelezers. Hier stelt zich de vraag of er een "brailleloze" versie te bedenken is die voor niet-braillelezers bruikbaar zou zijn?
Verder was een beoordelaar van mening dat Toccato te simplistisch is voor sommige blinde PC-gebruikers. Tijdens het navigeren met hun hulpmiddel ontmoeten zij veel situaties die Toccato niet laat zien. Uitgerekend die situaties zorgen soms voor verwarring, onzekerheid of zelfs woede.
Het is verhelderend als de niet-ziende weet hoe de informatie op het scherm komt voor een ziende. Toccato is hiervoor een geschikt instrument, dat je bijvoorbeeld kan bijbrengen wat pictogrammen, dialoogvensters of programmavensters zijn en hoe deze vensters elkaar kunnen overlappen. Omdat er een nijpend gebrek is aan dit soort materiaal, is Toccato veelbelovend.
Wel zou het nuttig zijn te onderzoeken in hoeverre Toccato met ander "tastmateriaal", zoals de Virtual Reality muis (zie IM 13,1), gecombineerd kan worden tot een complete Windows- cursus. Voorts is er ook het idee dat Toccato tevens bruikbaar moet zijn tezamen met de PC, zodat de informatie op de braille- leesregel verduidelijkt kan worden via Toccato.
Verder is het is van essentieel belang dat de lesgever enkel de originele Nederlandstalige Windows-terminologie gebruikt. Ook moet hij erover waken uiterst precies en consequent te zijn bij het omschrijven van Windows-elementen.
Na deze proefles kan de niet-ziende cursist niet zomaar aan de slag met zijn brailleleesregel omdat deze slechts een klein deeltje van het schermbeeld toont. Tot slot vonden de beoordelaars het weinig zinvol om Toccato zonder begeleiding te gebruiken. In zijn huidige vorm wordt Toccato iets te "licht" bevonden, maar mits wat bijschaven biedt het heel veel mogelijkheden. Het zou ook erg nuttig zijn als de docent de set tactiele magneetstrips gemakkelijk zelf kon uitbreiden.

5. De mening van de redactie
In beginsel vinden we Toccato een krachtig instrument om een niet-ziende het Windows-concept bij te brengen door het visuele beeld van dit besturingssysteem tastbaar te maken. De kennis die je dankzij Toccato verwerft, is bovendien erg handig bij communicatie met ziende gebruikers.
Enige kanttekeningen zijn hier wel op hun plaats. Wij hechten zeer veel belang aan het gebruik van de juiste Nederlandstalige terminologie en vinden dus dat de Toccato-lesgever hier uiterst zorgvuldig moet mee omspringen door steeds de correcte Nederlandse termen te gebruiken. Dankzij de kennis van het juiste jargon kan een niet-ziende zich bijvoorbeeld vlotter uitdrukken ten opzichte van ziende collega's en is hij beter gewapend bij de keuze van een GUI-toegangsprogramma. Verkopers schermen immers graag met technische termen.
Tot slot willen we beklemtonen dat er op een zeker ogenblik nood zal zijn aan het leggen van een link tussen het Toccato-beeld en de brailleleesregel-uitvoer. Als Toccato bovendien in verschillende niveaus gemaakt wordt, kan het zinvol zijn om het bij een Windows-cursus samen met de aangepaste PC in te zetten.

6. Het laatste woord is aan... ontwerper Luc van den Eynde
Toccato werd ontworpen om de enorme leemte tussen DOS en Windows op te vullen. Ondanks goede opleidingen was er een communicatiestoornis waar niemand een oplossing voor had. Maar zoals het met de meeste "eenvoudige" dingen gaat, zijn ze niet spectaculair. Er werden geen financiers gevonden om Toccato in grotere oplage te produceren. Een grotere oplage waarborgt een goede kwaliteit en een grotere verspreiding. Dus werd het even stil. Vooral door het enthousiasme van Vlicht kwam deze minicursus tot stand. De opzet was een initiatiecursus te maken van acht uur, op basis van een bestaande cursus Windows en simultaan op een PC. Omdat er niet onmiddellijk vier PC's met brailleregel en spraak voorhanden waren, besloot ik er een korte proefles van te maken zonder PC. Gewoon om aan te tonen dat een niveau 0 onontbeerlijk is om een gezonde communicatie te krijgen tussen leerling en leraar, tussen blinden en zienden, tussen beginnelingen en gevorderden. Uiteraard moet vanaf het begin de juiste terminologie worden gebruikt, uiteraard moet Toccato ge- maakt worden in een aangenaam en duurzaam materiaal, uiteraard moet er een uitbreiding worden voorzien. Daar mag geen misverstand over bestaan. Maar de tijd was beperkt en ik wilde alleen maar aantonen dat men eenvoudig moet beginnen om het vervolg te begrijpen. De reactie op deze minicursus bevestigt dat.

Met dank aan Toccato-bedenker, dhr. van den Eynde, die dit experiment en het hieruit resulterende artikel mogelijk maakte.

Naar inhoudsopgave