Twee multimedia-encyclopedie‰n op CD-ROM,
Een gebruiker aan het woord
Johan Piryns

Zoals u wellicht al weet, bestaat er niet alleen het internet als elektronische informatiebron, maar zijn er ook vele multimedia- toepassingen (meestal via CD-ROM verspreid) verkrijgbaar, die met behulp van de computer te raadplegen zijn. Johan Piryns, een enthousiaste lezer van ons blad, stelde zich de vraag of multimedia-naslagwerken voor Windows, in casu encyclopedie‰n, wel leesbaar zijn met een brailleleesregel. Hij voelde twee producten aan de tand en schreef zijn ervaringen neer in dit artikel.
In het kader van dit onderwijs-themanummer hopen we dat dit artikel u, met het oog op uw studiedoeleinden, weer een stapje dichter kan brengen bij het raadplegen van universele informatiebronnen.

1. Geteste producten
In dit gebruikersverslag komen twee multimedia-encyclopedie‰n aan bod:
*De Encarta-Winkler Prins van Microsoft (richtprijs met BTW: ñ 3.799 BEF / ñ 185 NLG / ñ 90 euro)
*Grote Encyclopedie 99 van Easy Computing (richtprijs incl. BTW: 750 BEF / 39,8 NLG / 18 euro) Beide CD-ROM-titels zijn bij de gewone boek- en PC-handel te koop. Het prijsverschil ligt hem vooral in de voorraad artikelen die geraadpleegd kunnen worden. Encarta ligt met 54.510 artikelen en ruim 7.000 multimediaobjecten ver vooruit op Easy Computing (17.500 artikelen).
Beide producten tonen slechts ‚‚n punt van gelijkenis, namelijk de zoekmethode volgens trefwoord. Voor het overige verschillen ze nogal van mekaar: de vormgeving op het scherm, de wijze van gebruiken (bedieningsfuncties, sneltoetsen), de gebruiksmogelijkheden en de mate van toegankelijkheid.

2. Testcriteria
2.1. Gebruikte apparatuur
Omdat ik beide encyclopedie‰n enkel met mijn persoonlijke hulpmiddelen - een Papenmeier Braillex 2D Lite brailleleesregel met het bijbehorende Windots GUI-toegangsprogramma (zonder spraakweergave) - kon uitproberen, beperkt mijn verslag zich tot de ervaringen in combinatie met deze hulpmiddelen. Mijn slot- conclusies over deze encyclopedie‰n zijn dus nogal gebonden aan mijn hulpmiddelenconfiguratie, maar ik veronderstel dat ze toch een indicatie moeten kunnen geven voor de werking ervan met andere leesregels.

2.2. Uitgevoerde tests
De volgende aspecten werden bekeken:
*Hoe vlot verlopen de installatie- en opstartprocedure ?
*Hoe toegankelijk zijn de handleiding en de hulpfunctie ?
*Hoe wordt de beeldscherminformatie op de brailleleesregel getoond ?
*Kunnen de artikelen snel opgezocht worden ? Hoe zit het met de sneltoetsen ?
*Bieden de programma's extra functies die via hulpmiddelen bruikbaar zijn ?
*Is het product stabiel, met andere woorden: vrij van programmeerfouten ?

3. Testervaringen
3.1. Installatie- en opstartprocedure
Het installeren van de beide toepassingen is niet moeilijk en ging dus vrij vlot. Op voorwaarde dat de autorun-functie van de CD opstaat, hoef je enkel nog de instructies op het beeldscherm te volgen.
*Toch kwam er een kink in de kabel toen bleek dat de Grote Encyclopedie van Easy Computing een aantal standaard Windows-faciliteiten links laat liggen en eigen software voor deze functies installeert (bijvoorbeeld voor het produceren van geluid). Blijkbaar begreep Windots niet goed wat het moest aanvangen met deze alternatieve programmabestanden. Bovendien vertoonden leesregel en computer bij de installatie soms de neiging om vast te lopen. Bij de Grote Encyclopedie moet je de computer na de installatie herstarten om het programma te kunnen gebruiken.
*Bij Encarta worden enkel bestanden gebruikt van de Encarta zelf en duurt de installatie iets minder lang. Dit programma wordt doorgaans in het startmenu ondergebracht in de map Microsoft References. Als blinde gebruiker moet je wel even zoeken vooraleer je dit door hebt. Verder startte Encarta als vanzelf op, zonder ingewikkelde procedures.

3.2. Handleiding en hulpfunctie
De fabrikanten van beide producten gaan ervan uit dat je de nodige uitleg kan terugvinden in de - overigens vlot toegankelijke - vensters van de hulpfunctie.
*Toch is de handleiding van Easy Computing vrij uitgebreid en is ze bovendien gemakkelijk te lezen met behulp van een scanner en tekstherkenningspakket.
*De handleiding van Encarta daarentegen is zo miniem dat je als gebruiker wel verplicht bent om de hulpfunctie te raadplegen, want met het dunne boekje van 26 bladzijden kom je echt niet ver. Dit zou dus beter kunnen.
Natuurlijk bepaal je als gebruiker zelf of je persoonlijke voorkeur uitgaat naar het gebruik van de handleiding, de hulpfunctie of de combinatie van beide.

3.3. Weergave van het schermbeeld
Op mijn Papenmeier leesregel wordt de scherminhoud zo natuurlijk mogelijk weergegeven. In deze paragraaf probeer ik een beeld te schetsen van hoe de inhoud van het artikelscherm er bij de beide encyclopedie‰n uitziet.
Om te beginnen: verwacht van deze typische multimedia-programma's geen wonderen. De functionaliteit is hoe dan ook beperkt tot het lezen van artikelen en het beluisteren van geluidsfragmenten. De beide encyclopedie‰n zijn volledig grafisch opgebouwd; zo grafisch zelfs dat je soms denkt dat er iets met je leesregel aan de hand is.

*Encarta is het meest grafische van beide producten. Je komt eerst in een soort startscherm met een afbeelding terecht. Als blinde gebruiker ben je geneigd te denken dat je computer vastgelopen is. Door op de Esc-toets te drukken, kom je echter in het artikelscherm terecht. Hier kan je verschillende commando's activeren met de sneltoetsen. Dit artikelscherm is op een eigenaardige manier opgebouwd: je krijgt bovenaan geen menubalk maar pictogrammen waaraan stukken tekst verbonden zijn. Als je met de tabtoets van het ene naar het andere pictogram wil springen, volgt de leesregel niet. Je moet de braillelijn dus met de leesregeltoetsen naar het pictogram navigeren en vervolgens gebruik maken van de cursor-routingtoetsen om de functie van dat pictogram te activeren. Je kan ook de sneltoetsen gebruiken natuurlijk.

*De Grote Encyclopedie van Easy Computing werkt met de standaard schermlayout van Windows. De menubalk en statusbalk staan op de vertrouwde plaatsen op het scherm. Net zoals bij Encarta zijn er ook hier enkele pictogrammen aanwezig die je jammer genoeg enkel via de cursor-routingtoetsen van de leesregel kan activeren, want de menu's zijn lastig bruikbaar en sneltoetsen zijn lang niet altijd voorhanden. Mijn conclusie is dat de gebruikersvriendelijkheid van het artikelscherm voor de twee programma's totaal verschilt.

3.4. Opzoeken en sneltoetsen
Over het opzoeken kunnen we kort zijn: dat werkt bij de beide producten vlot.
Terwijl zienden voornamelijk de computermuis gebruiken om Windows en zijn toepassingen te bedienen, zijn blinden op een alternatief aangewezen, namelijk de sneltoetsen. De beide encyclopedie‰n zijn bedienbaar via sneltoetsen. *Bij de encyclopedie van Easy Computing moest ik echt gaan zoeken naar sneltoetsen. Uiteindelijk stonden er enkele vermeld in de handleiding. Buiten de hulpfunctie kan je bijvoorbeeld met F7 het startvenster openen. Met F5 kan je verder bladeren door de artikelen en met F4 kan je terugbladeren. Voor het overige moet je je zoveel mogelijk zien te behelpen met de cursor-routingtoetsen van de brailleleesregel. Dit vond ik toch wel omslachtig.

*Bij Encarta kon ik tot mijn grote verbazing vaststellen dat er massa's sneltoetsen aanwezig zijn. Ze worden echter niet in de handleiding maar wel in de uitgebreide hulpfuncties vermeld ! Dit is voor visueel gehandicapte gebruikers een absoluut pluspunt.

Er wordt echter wel verwacht dat je ze goed uit het hoofd leert want de toetsaanslagen zijn niet echt voor de hand liggend. Met Alt-z (terwijl je Ctrl-z zou verwachten) kan je bijvoorbeeld het zoekvenster oproepen waarin je een trefwoord kan invoeren. Als je dan op enter drukt, krijg je het desbetreffende artikel te lezen. Met het kopieercommando (Alt-c) kan je die tekst gemakkelijk naar een tekstverwerker brengen om hem bijvoorbeeld af te drukken. Het afdrukken in braille werkte overigens prima.
Met Ctrl-Alt-afbreekstreepje en Ctrl-Alt-plus kan je door multimedia-objecten bladeren. Zo hoor je bijvoorbeeld een toespraak van koning Albert, een klassiek muziekfragment van Bach,...

Uiteraard kunnen foto- en beeldmateriaal niet via braille of spraak weergegeven worden, maar dat zal u niet verbazen.

3.5. Extraatjes
*Encarta biedt zelfs een programma om heuse thesissen en studieverhandelingen te ontwerpen met alles erop en eraan. Dit programma heet "Projectbeheer" en moet afzonderlijk ge‹nstalleerd worden. Je wordt bij de installatie begeleid door een assistent die je al de nodige keuzes laat maken.
*Bij Easy Computing heb je dit projectbeheer niet, maar er is wel een soort scriptie-assistent aanwezig. Dit is een mini- tekstverwerkertje waarmee je een archief kan opstellen en je eigen aantekeningen maken.

3.6. Stabiliteit
*De encyclopedie van Easy Computing liep onherroepelijk vast na amper vijf minuten gebruik. Hij liep ook vaak vast bij het afsluiten van het programma en toonde zich minder stabiel bij de keuze van artikelen en menu-opties.
Ondanks het feit dat de Easy Computing encyclopedie een echte Windows-toepassing is en een normale Windows-schermweergave biedt, is dit product niet denderend in het gebruik met hulpmiddelen omdat het gewoon continu vastloopt. Dit kan liggen aan het feit dat standaard Windows-faciliteiten (zoals de WAV- en VXD-bestandsformaten), vervangen worden door eigen varianten, waardoor het GUI-toegangsprogramma in de war kan raken.
*Bij Encarta moet je wat geduld hebben als het programma zoekt naar een artikel. Dit gaat immers niet altijd even vlug. Vooral als er multimedia-objecten geladen moeten worden, kan dit even duren. Als je deze zoekactie onderbreekt, kan je een melding krijgen dat het programma een foute bewerking gemaakt heeft en afgesloten wordt. Om dan terug vlot met Encarta te kunnen werken moet je de computer opnieuw opstarten. Verder lokte dit programma geen vastlopers uit. Hou er tot slot rekening mee dat de weergave van het artikelscherm een beetje vreemd overkomt, maar na een tijdje word je dit wel gewoon.

4. Besluit
Multimediatoepassingen zoals encyclopedie‰n zijn zeker toegankelijk voor niet- en slechtzienden. Je kan echter best vooraf uitzoeken welk programma het snelste is en in hoeverre het samenwerkt met jouw hulpmiddelenconfiguratie. Het kan best zijn dat een encyclopedie wel vlot werkt met ‚‚n GUI-toegangsprogramma en minder goed of helemaal niet met een ander. We raden ten zeerste aan om op voorhand een exemplaar uit te lenen in de bibliotheek of mediatheek om dit uit te testen op jouw computer.
Persoonlijk kan ik stellen dat van beide geteste programma's Microsoft Encarta het best overweg kon met mijn Braillex leesregel en het bijbehorende Windots GUI-toegangsprogramma.

Voor een uitgebreid overzicht van bestaande multimedia- encyclopedie‰n kan u terecht op de website: http://www.planet.nl/discovery/wetentechn/encyclopedie.shtml De redactie wil Johan Piryns danken voor zijn doorzettingsvermogen bij het uitproberen van deze multimedia- encyclopedie‰n en voor de nuttige bijdrage die hij op basis van deze ervaringen schreef.

Naar inhoudsopgave