Computers voor blinden en slechtzienden – Deel 3
Draagbare camera's voor aansluiting op een laptop en met videobril: onderzoek
bij een groep slechtziende leerlingen
Verslag SightCity 2004
Verslag congres ICT en handicap - Parijs
Websites : selectie van de redactie
Technisch Overzicht: Draagbare camera's
Beste lezer,
In dit nummer van Infovisie Magazine besteden wij ruime aandacht aan slechtziende leerlingen en de hulpmiddelen, vooral dan draagbare camera's, die zij in een klasomgeving kunnen gebruiken. Wij presenteren u de resultaten van een Nederlandse studie bij deze doelgroep.
Alle praktische gegevens over zeven camerasystemen vindt u in het technisch overzicht rond draagbare camera's. Omdat deze niet het gewone formaat van onze technische fiches hadden, hebben we ze ook maar even anders genoemd.
Dit nummer starten we echter met de derde bijdrage over computerconfiguraties voor blinde en slechtziende personen. Ook hier gaat de aandacht ditmaal naar de minimale vereisten die men moet stellen aan computeropstellingen voor slechtziende en zwaar slechtziende gebruikers.
De zomerperiode is typisch een beurs- en conferentieperiode: wij brengen u daarom verslag uit over de laatste nieuwigheden rond apparatuur (SightCity) en rond onderzoek en ontwikkeling (ICCHP 2004).
Nadat de laatste jaren erg veel nieuwe commerciële spelers opdoken, beginnen er nu verschillende aan intensieve samenwerking of samensmelting. Ook dat vindt u in het verslag van SightCity.
Al onze klassieke rubrieken, zoals de Update Info, de agenda en een volledige adressenlijst zijn er ook weer.
Mag ik tot slot even uw aandacht trekken op het feit dat Infovisie Magazine nu in zwartdruk, in gesproken boekvorm (audio-cd) en elektronisch (HTML-formaat) beschikbaar is. Als u van type wil veranderen, neem dan ook even de tijd om de colofon te lezen.
Overigens is intussen ook het elektronisch archief van InfoVisie Magazine op het web gezet. Neem eens een kijkje op: http://www.infovisie.be
Jan Engelen
De Japanse producent Plextor, bekend van de Daisy speler/recorder PTR-1, heeft nu ook een speler uitgebracht, de PlexTalk PTN-1 . Het gaat om een autonoom apparaat waarvan de bediening zo eenvoudig mogelijk gehouden is. Met de PTN-1 kunnen gewone audio-cd's, MP3-cd's en natuurlijk Daisy-cd's (versies 2.0 en 2.02) beluisterd worden. Meer details op www.plextalk.com/europe/plextalk_ptn1.html en bij de leveranciers: Integra (B) en Wordwide Vision (NL).
Maestro van Visuaide is de eerste handpalmcomputer (PDA) die toegankelijk is voor blinden en slechtzienden. De Maestro is gebaseerd op een standaard PDA van HP, de iPaq Pocket PC. De firma Visuaide heeft een software geschreven die het apparaat toegankelijk maakt via spraakweergave. Daarbij werd ook een speciaal toetsenbord ontwikkeld dat bovenop het aanraakscherm van de iPaq gemonteerd wordt. Hierdoor is het niet meer nodig met het bijgeleverde pennetje te werken op het aanraakscherm. De iPaq werkt met een Pocket-versie van Windows. Meer info op www.visuaide.com/news_maestro_en.html
We stelden ons in het decembernummer van 2003 al de vraag of de term mobiele telefoon niet achterhaald is. Deze toestellen hebben immers steeds meer en meer mogelijkheden naast die van mobiele telefoon. Nog geen jaar verder mogen we stellen dat het daadwerkelijk zo is. Mobile Speak (MS) is een volwaardig schermuitleesprogramma (screenreader) met spraaksynthesizer voor het Symbian OS. Steeds meer mobiele telefoons stappen over op deze “Windows voor mobieltjes”.
MS is getest op een Nokia 6600. Met MS is er een grote stap voorwaarts gemaakt in de toegankelijkheid van de huidige generatie mobiele telefoons. De basisfuncties van de telefoon, de agenda, de contactpersonen en de takenlijst zijn volledig toegankelijk. Met behulp van synchronisatiesoftware is het mogelijk gegevens van de computer (vanuit Outlook) gelijk te stellen met die van de mobiele telefoon. MS wordt geleverd met een softwarepakket waarin een rekenmachine, een geluidsrecorder, een MP3-speler, het spelletje “mijnenveger” en een bestandenverkenner zitten. Voor meer informatie: www.mobilespeak.com . MS wordt in België geleverd door Erocos International en Data Braille Service. In Nederland is nog geen leverancier bekend.
Gerrit Van den Breede - KOC
Zoals in de vorige nummers reeds aangekondigd werd zijn we nu toe aan het derde deel van deze reeks van vier artikels. Hieronder een overzicht.
maart 2004 : algemeen overzicht van typische computerconfiguraties voor blinden
en slechtzienden
juni 2004 : uitgediepte computerconfiguratie voor blinden
september 2004 : uitgediepte computerconfiguratie voor slechtzienden
december 2004 : de meerkost van een computerconfiguratie omwille van
een visuele handicap
In dit artikel gaat u fragmenten tegenkomen uit de vorige artikels omdat we elk deel enerzijds als een samenhangend stuk willen brengen maar anderzijds het ook moet passen in het geheel van de reeks van vier.
Een slechtziende persoon beschikt over een bruikbare restvisus waardoor het ingewikkelder wordt om de meest adequate computeraanpassingen te bepalen. De cruciale vragen hierbij zijn hoeveel iemand nog kan zien en in welke mate hij zijn restvisus effectief kan gebruiken. Dergelijke medische aspecten kunnen bepaald worden in een low vision centrum. In zo'n centrum zijn oogartsen werkzaam die een juiste bepaling van de oogafwijking kunnen uitvoeren en daarna, samen met deskundige medewerkers, kunnen beslissen of iemand voldoende heeft aan een optische vergroting (vb. een vergrootglas) of nood heeft aan een elektronisch versterkte beeldvergroting. Ondanks de complexiteit van het bepalen van de meest adequate computeraanpassingen, kunnen we toch stellen dat in principe vergroting van de scherminhoud van de computer steeds noodzakelijk is en spraakweergave dikwijls aangewezen is als ondersteunend element. Brailletechnieken zijn niet aan de orde omdat slechtziende personen slechts in extremis wensen op braille over te schakelen (zie b.v. het tweede deel van dit artikel)
Een basis computerconfiguratie voor slechtzienden bestaat dan ook uit een courante middenklasse computer met schermvergroting, een spraaksyntheseprogramma en eventueel een tekstherkenningssysteem:
Met een computer kunnen heel wat taken verricht worden zoals lezen,
schrijven, informatie opzoeken en spelletjes spelen. Eerst en vooral moet u
voor uzelf uitmaken welke taken of activiteiten u met de computer wenst te
doen. Zet ze daarna in volgorde van belangrijkheid. Het is immers belangrijk
om een goed globaal beeld te hebben van alle taken die u met de computer wil
doen. Op basis van dit takenoverzicht is het eveneens interessant om te weten
hoe belangrijk mobiel gebruik van een computer voor u is; het bepaalt de keuze
voor een draagbare of voor een bureaucomputer. Specifieke verwachtingen die
u zou hebben naar de computer toe zijn eveneens van belang om achteraf grote
teleurstellingen te vermijden. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: een zo groot
mogelijk scherm, een plat scherm waarvan de resolutie op een lage waarde (640
x 480) kan ingesteld worden of een zeer zacht beeld dat niet vermoeiend is
voor de ogen. Als u dit allemaal opgesteld heeft, al of niet in samenspraak
met een deskundige ter zake, bent u gewapend om een afgewogen keuze te maken.
Wat de minimale systeemvereisten van de computer betreft kunnen we tegenwoordig
stellen dat elke courante middenklasse Windows-computer doorgaans voldoet om
er ook de aanpassingen op aan te sluiten en om hem op een werkbare manier te
laten functioneren. Het is ondoenbaar vaste criteria te geven voor de systeemeisen
en daarom raden we aan deze te bespreken met de leverancier(s) van de hulpmiddelen.
Sommige aanpassingen, zoals vergrotingsprogramma's en schermuitleessoftware,
stellen immers specifieke eisen aan het videogedeelte van de computer.
Naast Windows als besturingssysteem zijn er ook pc's die met Linux werken en
Apple Macintosh computers. Voor deze beide systemen zijn er wel wat aanpassingen
mogelijk, maar die zijn dikwijls moeilijk te vinden en beperkt in mogelijkheden.
Bovendien is het zeer moeilijk hiervoor ondersteuning te vinden omdat deze
systemen veel minder gebruikt worden.
Een computer kan u natuurlijk op vele plaatsen kopen en in principe hebt u
ook die keuzevrijheid. Maar weet dat hulpmiddelenleveranciers ook computers
verkopen. Deze zijn doorgaans duurder maar daar staat tegenover dat u mag verwachten
dat de leverancier ervoor zorgt dat het geheel met de hulpmiddelen zo optimaal
mogelijk functioneert.
Schermvergroting is uiteraard de belangrijkste aanpassing. Schermvergroting
kan via de standaard vergrotingsmogelijkheden van Windows, via vergrotingssoftware,
door middel van een groter scherm of door een combinatie van voorgaande mogelijkheden.
Alvorens over te gaan tot de aanschaf van een vergrotingssoftware dient uitgetest
te worden of de standaard vergrotingsmogelijkheden van Windows (of een ander
grafisch besturingssysteem) uitkomst kunnen bieden. Het voordeel van deze standaard
vergrotingsmogelijkheden is dat er geen speciaal vergrotingsprogramma nodig
is en dat het schermoverzicht in hoge mate kan behouden blijven.
Door middel van vergrotingssoftware wordt een deel van hetgeen op het scherm
verschijnt, uitvergroot. Daardoor wordt het overzicht sterk verminderd. Voorbeelden
van vergrotingsprogramma's zijn ZoomText en Lunar.
Een beperkte vergroting kan gerealiseerd worden door een groter scherm. Met
'groter' bedoelen we een scherm waarvan de effectieve beelddiagonaal groter
is dan 38cm (15 inch). Met effectieve beelddiagonaal bedoelen we de ware afmeting
van het beeld dat op het scherm te zien is.
Bij een klassieke beeldbuismonitor (CRT) is er steeds een zwarte rand te zien
rond het beeld waardoor het beeld op het scherm wegens deze typische constructie
kleiner is dan de afmeting van de beeldbuis. Deze soort monitoren worden doorgaans
aangekondigd als 17 inch monitoren terwijl de echte beelddiagonaal steeds kleiner
is; aangekondigd als 17 inch is in praktijk ongeveer 15 inch.
De nieuwe platte monitoren (TFT) hebben een beelddiagonaal die wel overeenkomt
met de afmeting van het scherm; een 17 inch TFT heeft dan ook effectief een
beelddiagonaal van 17 inch.
We kunnen stellen dat klassieke monitoren (CRT) steeds meer verdrongen worden
door de platte TFT-schermen. Een TFT-scherm geeft géén straling
en heeft een hoger contrast dan een klassiek scherm. Een beeldscherm met een
effectieve beelddiagonaal van 15 inch kunnen we tegenwoordig als standaard
beschouwen; de overgrote meerderheid van de bureaucomputers wordt geleverd
met een plat beeldscherm van 15 inch.
Een groot scherm kan daarbij nog eens gecombineerd worden met ofwel de standaard
vergrotingsmogelijkheden van Windows ofwel met een apart aan te schaffen vergrotingsprogramma.
Het voordeel van een groter scherm is dat het schermoverzicht langer behouden
kan blijven: er kan immers meer getoond worden op het scherm.
Opgelet, een groter scherm is niet per definitie een goede oplossing voor elke
slechtziende. Sommige oogziekten resulteren in een tunnel- of kokerzicht waardoor
men zijn hoofd (te) veel moet bewegen om zo heel het beeldoppervlak te ‘bekijken'.
In een low vision centrum is men goed geplaatst om zoiets in te schatten en
advies te verstrekken over het al of niet zinvol zijn van een groot scherm.
Er bestaan ook vergrotingsprogramma's met spraakweergavemogelijkheid. Deze
zijn nuttig ter ondersteuning van de vergroting, vooral wanneer een hogere
(groter dan 3 maal) vergrotingsfactor vereist is. Voorbeelden hiervan zijn
Lunar Plus en ZoomText Magnifier/Screenreader;
Het snel voorlezen van een stuk tekst is een typisch voorbeeld van iets dat
efficiënt via spraak kan gebeuren. Taal en spreeksnelheid zijn bij spraakweergave
natuurlijk cruciale gegevens. Behoorlijk verstaanbaar Nederlands en de snelheid
waarmee het uitgesproken wordt zijn subjectieve gegevens; uitproberen is
het advies om uitsluitsel te krijgen. Tegenwoordig is er enkel nog sprake
van software die zorgt voor de spraakweergave op een pc, vroeger gebeurde
dit met extra randapparaten. Een spraaksyntheseprogramma dat een behoorlijke,
Nederlandse spraakkwaliteit genereert, ondersteunt de vergroting, vooral
bij hoge vergrotingsfactoren en het lezen van lange teksten. Voorbeelden
van veelgebruikte spraaksyntheseprogramma's zijn Real Speak, Fluent Dutch,
Eurovocs, Orpheus en BrightSpeech;
Ondanks het feit dat Nederlands eerder uitzonderlijk standaard meegeleverd
wordt bij vergrotingssoftware zijn er toch al heel wat spraaksyntheseprogramma's
beschikbaar. Een goed up-to-date overzicht is te vinden op http://www.blindsupport.be/synthesizers.php
Een tekstherkenningssysteem kan voor een slechtziende of voor iemand die zeer
veel met lange teksten werkt, een zinvol hulpmiddel zijn. Er dient echter
ernstig overwogen te worden of het lezen met een beeldschermloep geen beter
alternatief is. Een tekstherkenningssysteem voor een slechtziende bestaat
uit een standaard scanner en een standaard tekstherkenningssoftware. We benadrukken
hier dat het gaat om een standaard tekstherkenningsprogramma omdat via vergroting
perfect kan gewerkt worden met deze software. Er bestaan ook aangepaste tekstherkenningsprogramma's
(b.v. Open Book en Kurzweil 1000), maar die kunnen we enkel aanraden voor
zwaar slechtzienden of blinden.
Een tekstherkenningssysteem wordt ook OCR genoemd. Deze afkorting komt van
het Engels en staat voor Optical Character Recognition. De herkende tekst kan
vergroot weergegeven worden op het scherm, al of niet in combinatie met het
voorlezen ervan door een spraaksynthesesoftware. De tekst kan ook op de harde
schijf bewaard worden voor latere bewerking of lezing. Voorbeelden van scanners
zijn HP, Canon en Epson. Voorbeelden van standaard tekstherkenningssoftware
zijn OmniPage, FineReader en ReadIris.
De groep van zwaar slechtziende personen beschikt over een nauwelijks bruikbare restvisus. Ze hebben zo goed als geen baat bij vergroting van de inhoud van een computerscherm; dikwijls is een reusachtige vergroting van meer dan 20 maal nodig zodat één of enkele letters het volledige scherm opvullen. Omwille van de minieme restvisus, sluit deze groep op het vlak van benodigde computeraanpassingen goed aan bij wat blinden nodig hebben. Het verschil is wel dat bij zwaar slechtzienden vergroting en braille samen moeten kunnen functioneren omdat deze mensen hun restvisus toch nog zoveel mogelijk willen gebruiken. Personen die niet met braille kunnen werken of die op latere leeftijd ernstig slechtziend zijn geworden, zijn aangewezen op de combinatie vergroting en spraakweergave omdat hun tastzin niet voldoende ontwikkeld is.
Een basis computerconfiguratie voor zwaar slechtzienden bestaat uit een courante middenklasse computer, een schermuitleesprogramma of een vergrotingsprogramma, een spraaksyntheseprogramma, een brailleleesregel, een tekstherkenningssysteem en eventueel een brailleprinter.
Hier geldt hetzelfde als hierboven bij de slechtzienden. We willen nogmaals benadrukken dat het zeer belangrijk is goed te weten welke activiteiten men allemaal wil doen met de computer.
Het typische aan een schermuitleesprogramma is dat het ondersteuning voor brailleweergave
biedt en dat de spraakweergave uitgebreider is dan bij een vergrotingsprogramma
met spraakweergave. We gaan ervan uit dat een zwaar slechtziende zijn restvisus
zo lang en zo veel mogelijk wil blijven gebruiken. Daarom is het verstandig
om de drie toegankelijkheidsopties (vergroting, spraak en braille) ter beschikking
te hebben. Dat kan via enerzijds een combinatie van een vergrotingsprogramma
(b.v. Lunar of ZoomText) en een schermuitleesprogramma (b.v. Jaws of Hal)
en anderzijds door het gebruik van een schermuitleesprogramma dat ook in
staat is om vergroting te realiseren. Een schermuitleesprogramma wordt ook
wel schermuitleessoftware of, in het Engels, screenreader genoemd. Het schermuitleesprogramma
bepaalt in zeer hoge mate de manier waarop met de computer gewerkt wordt.
Daarom raden we aan dit in de mate van het mogelijke uit te proberen alvorens
een definitieve keuze te maken. Wat ook een niet te onderschatten rol speelt
bij de keuze van een schermuitleesprogramma is of men vlot beroep kan doen
op vrienden, kennissen of familie die hetzelfde programma gebruiken. Vooral
in de beginfase kan dit de broodnodige ondersteuning geven. Voorbeelden van
schermuitleesprogramma's met ingebouwde vergrotingsmogelijkheden zijn Virgo
en Supernova.
Als braille geen haalbare optie (meer) is, zal doorgaans gekozen worden voor
een vergrotingsprogramma met spraakondersteuning. Ook een schermuitleesprogramma,
waarvan de brailleweergave niet gebruikt wordt, kan een oplossing zijn voor
een gebruiker die zich sterk op spraak richt. Een schermuitleesprogramma biedt
doorgaans een betere toegankelijkheid dan een vergrotingsprogramma met spraakondersteuning.
Dat komt omdat een schermuitleesprogramma ervan uitgaat dat men het scherm
niet meer kan zien en daardoor veel beter weergeeft wat er zich afspeelt op
het scherm.
Deze software zorgt ervoor dat er een computerstem gegenereerd wordt via de geluidskaart van de pc. Een spraaksyntheseprogramma dat een behoorlijke Nederlandse spraakkwaliteit genereert, is aangewezen. Het werken met het grafische Windows is al ingewikkeld voor sommige zienden, laat staan voor iemand die nauwelijks kan zien wat er zich op het scherm afspeelt. Daarom is spraakweergave absoluut verantwoord. Schermuitleesprogramma's en vergrotingssoftware met spraakondersteuning worden geleverd met een spraaksyntheseprogramma. Indien er al Nederlands meegeleverd wordt, is deze echter van een ondermaatse kwaliteit (moeilijk verstaanbaar). Voorbeelden van veelgebruikte, apart aan te schaffen spraaksyntheseprogramma's met een behoorlijke verstaanbaarheid zijn Real Speak, Fluent Dutch, Eurovocs en BrightSpeech.
Een brailleleesregel heeft enkel zin indien ook een schermuitleesprogramma geïnstalleerd is; vergrotingssoftware ondersteunt namelijk geen brailleweergave. Een brailleleesregel met 40 braillecellen is te beschouwen als een minimum om behoorlijk te kunnen lezen wat er zich op het scherm afspeelt. Een brailleleesregel met meer dan 40 (60, 70 of 80) braillecellen is verantwoord voor personen die intensief met teksten bezig zijn of die een uitgesproken voorkeur hebben voor braille. De keuze van de brailleleesregel hangt in belangrijke mate samen met de keuze van het schermuitleesprogramma. Beiden moeten compatibel zijn om optimaal te functioneren. Informeer hiervoor bij de hulpmiddelenleverancier waar u het schermuitleesprogramma koopt. Voorbeelden van brailleleesregels zijn de Satellite, de Braudi en de Braillex.
Een tekstherkenningssysteem is voor een zwaar slechtziende een meer voor
de hand liggende oplossing dan voor een slechtziende die wellicht nog met een
beeldschermloep kan lezen. Een tekstherkenningssysteem voor een zwaar slechtziende
zal eerder in de richting gaan van aangepaste tekstherkenningsprogramma's
(b.v. Open Book en Kurzweil 1000) in combinatie met een standaard scanner.
Het 'aangepaste' bestaat erin dat het de gebruiker zo makkelijk mogelijk
wordt gemaakt om een gedrukte tekst te laten voorlezen door de pc. De bediening
is eenvoudig gehouden en het hele proces wordt via geluidstonen en gesproken
boodschappen ondersteund. Deze aangepaste software heeft ook reeds spraakweergave
ingebouwd. Tegenover deze aangepaste tekstherkenningssoftware staan de standaard
tekstherkenningsprogramma's. Deze laatste vereisen dat de pc reeds aangepast
is met vergroting, spraak of braille. De keuze voor één van
beide systemen wordt bepaald door de noden en verwachtingen die de gebruiker
heeft van het scannen van teksten.
Verder kunnen we hier ook verwijzen naar wat gezegd wordt bij tekstherkenning
bij slechtzienden.
Een brailleprinter drukt brailleschrift op papier of licht karton en wordt
gestuurd vanuit de pc. Er zijn printers die langs één zijde
van het papier drukken (enkelzijdig) en modellen die langs beide kanten van
een blad drukken (dubbelzijdig of interpoint). Deze laatste zijn uiteraard
zuiniger met papier maar kosten meer dan de enkelzijdige uitvoeringen. Het
is enkel zinvol te kiezen voor een dubbelzijdige brailleprinter wanneer men
voorziet zeer veel te moeten printen.
Voor zwaar slechtzienden is een brailleprinter eerder uitzonderlijk, maar
het kan evenwel een zinvolle aanvulling op een computerconfiguratie indien
er nood is aan het afdrukken van braille, voor bijvoorbeeld het voeren van
correspondentie en het bewaren van nota's. Vergeet niet dat een brailleprinter
erg lawaaierig kan zijn en dat het opslaan van braillepapier veel ruimte
in beslag neemt. Het bewaren van teksten gebeurt efficiënter op computer;
ook het terugvinden van bepaalde teksten kan veelal sneller met de computer
gebeuren. Voorbeelden van brailleprinters voor bureaugebruik zijn de Index
Basic, de Index Everest en de Porta-Thiel.
Christiaan Pinkster – TOVG, Visio
Jikke van Ewijk – student ergotherapie
Als je slechtziend bent moet je altijd vooraan zitten in de klas
en dan nóg kan je niet lezen wat er op het bord geschreven wordt.
Is hier echt geen oplossing voor?
De fabrikanten van hulpmiddelen
zeggen van wel. Er zijn nu camera's ontwikkeld waarmee je of het schoolbord of
je boek kan zien op het scherm van je laptop.
Zeven leerlingen
hebben de camera's getest en geven in dit onderzoek hun mening, ervaring en beoordeling
over de bruikbaarheid van zulke camera's in de klas.
Veel slechtziende leerlingen gebruiken op school een laptop met vergrotingssoftware en daarnaast een handloep om boeken te lezen. Toch hebben ze vaak moeite met het lezen van hun boeken en, nog meer, met de tekst op het schoolbord.
De afgelopen jaren zijn er verschillende draagbare camerasystemen op de markt gekomen die aan een laptop gekoppeld kunnen worden. 1-7 Zo'n camera richt je op een voorwerp (bijvoorbeeld een boek) en dit beeld kan je dan vergroot op het scherm van je laptop zien.
Er zijn systemen waarmee alleen boeken gelezen kunnen worden, maar ook systemen waarmee tevens tekst van het schoolbord vergroot kan worden weergegeven. Er zijn zelfs systemen waaronder je kan schrijven en je eigen handschrift vergroot op de laptop kan zien.
Dit artikel beschrijft een marktonderzoek naar draagbare camera's, de ervaringen en meningen van leerlingen in het gebruik van de camera's en hun beoordelingen van de camera's. De productbeschrijvingen van de camera's zijn te vinden in het technisch overzicht, verder in dit nummer.
De hoofdvraag in dit onderzoek is hoe leerlingen met een visuele beperking het gebruik van een draagbaar camerasysteem in de klas ervaren en hoe ze de verschillende camera's beoordelen.
De zeven camera's die voor het onderzoek zijn verzameld, voldoen aan een aantal eisen. Ze zijn verkrijgbaar via hulpmiddelenleveranciers in Nederland en België (de Steller HK-2 College Plus en de FlipperPort zijn echter niet verkrijgbaar in België) en kunnen in principe op een laptop aangesloten worden. Verder kan met alle camera's ten minste tekst uit een boek vergroot worden.
Voordat het onderzoek met de leerlingen plaats vond, zijn er twee camera's afgevallen omdat ze te groot en te zwaar waren, maar vooral omdat er te veel snoeren en extra kastjes aangesloten moeten worden. De technische gegevens van deze camera's, de Mobil Optron en de VideoLight VGA, zijn wel opgenomen in de technische overzichten in dit nummer. 1,2,3
De vijf camera's die wel beoordeeld zijn bij het onderzoek, zijn de Magnilink Zwaluw, de FlipperPort, de MaxPort, de Idea Solo en de Steller HK-2. 4-7
Ondertussen is er van de Magnilink Zwaluw ook een versie uitgekomen met een camera op een statief waarmee ook in de verte (schoolbord) kan gewerkt worden: de Magnilink Zwaluw Student (€ 4187 incl. BTW in België). Dit apparaat kon niet getest worden maar is eveneens een te overwegen alternatief.
In het onderzoek hebben zeven leerlingen, met verschillende vormen van slechtziendheid, meegedaan. De leerlingen volgen onderwijs op een reguliere middelbare school of regulier vervolgonderwijs. De meeste leerlingen gebruiken een laptop met vergrotingssoftware op school en gebruiken daarnaast voor het lezen regelmatig een (hand)loep.
Voorafgaand aan het onderzoek heeft de onderzoeker zich verdiept in de doelgroep en in onderzoek naar camerasystemen. 8-11
Het gehele onderzoek heeft in drie fasen plaatsgevonden.
Eerst heeft een groep van zeven leerlingen de camera's gedurende twee uur uitgeprobeerd. Ze hebben met de camera's alle activiteiten uitgevoerd die ze op school ook moeten of willen doen. Het gaat hier vooral om lezen, tekst overtypen, schrijven en op het bord kijken.
Tijdens dit uitproberen hebben ze ieder een logboek bijgehouden, waarin ze eigenschappen van de camera's beoordeeld hebben en per camera een eindcijfer hebben gegeven. Ze hebben hierin onder andere aangegeven hoe tevreden ze zijn over de omvang van de camera, over de vergrotingsmogelijkheden en over het gemak waarmee je het systeem gebruiksklaar maakt. Na het uitproberen heeft er een groepsinterview plaatsgevonden waarin de mening van de leerlingen over het gebruik van een draagbaar camerasysteem in de klas centraal stond.
In het tweede deel van het onderzoek hebben drie leerlingen ieder een camera meegenomen naar hun school en hem daar een week lang gebruikt bij zoveel mogelijk activiteiten. Hierna heeft een individueel interview plaatsgevonden, waarin de ervaring en mening van de leerling, met het werken met de camera in de klas, centraal stond.
Ten slotte heeft de onderzoeker in een productbeschrijving de technische eigenschappen van iedere camera beschreven. Deze info vindt u in het Technisch Overzicht, verder in dit nummer van InfoVisie Magazine.
De gegevens uit de interviews zijn samengevat en de inhoud van deze samenvatting is per onderwerp bijeengezet. Alle overbodige en dubbele informatie is eruit gefilterd, waarna de resultaten beschreven zijn.
Daarnaast zijn de gegevens uit de logboeken van de leerlingen in grafieken uitgezet en geanalyseerd in het licht van de onderzoeksvraag.
De technische gegevens van de camera's, die in de productbeschrijving staan, zijn door de leveranciers gecontroleerd.
Allereerst zullen de ervaringen van de leerlingen beschreven worden. Vervolgens komen de beoordelingen per camera aan bod. De technische eigenschappen van de camera's zijn terug te vinden in het technisch overzicht, achteraan in dit tijdschrift.
De activiteiten waar de leerlingen beperkingen in ervaren, ten gevolge van hun slechtziendheid, zijn sterk afhankelijk van de soort visusbeperking die ze hebben. Toch zijn er overeenkomsten. De meest genoemde activiteiten zijn: lezen van aantekeningen op het bord, lezen van gewone leerboeken en het volgen van proefjes bij scheikunde en natuurkunde.
Sommige leerlingen ervaren deze activiteiten echt als probleem, omdat ze vaak hulp moeten vragen of het vervelend vinden om altijd vooraan in de klas te moeten zitten.
Andere leerlingen echter, hebben oplossingen gevonden die voor hen voldoen. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van een handloep, boeken met vergrote letters, het overschrijven van aantekeningen van een buurman of even naar voren lopen om te kijken wat er op het bord staat. Ondanks de oplossingen die al gevonden zijn, bleken alle leerlingen van het onderzoek op zoek naar verbeteringen. De huidige oplossingen hebben immers ook nadelen en daarom zijn ze benieuwd naar de camerasystemen.
De leerlingen geven aan dat ze door het gebruik van een camera in de klas wel een kleine verbetering van hun zelfstandigheid zouden kunnen ervaren. Dit komt doordat ze dan iets minder hulp hoeven te vragen. Uit het onderzoek blijkt echter dat de leerlingen het gebruik van de camera's die nu op de markt zijn niet direct als een verbetering van hun situatie ervaren. Dit komt omdat de camera's die er nu zijn, volgens hen, toch nog te veel nadelen hebben.
Als grootste voordeel noemen de leerlingen dat ze door gebruik van de camera's in staat zijn te lezen wat er op het bord staat. Verder vinden ze het prettig dat ze gewone boeken kunnen lezen in plaats van vergrote boeken. Veel leerlingen vinden het een voordeel om zowel het tekstverwerkingsprogramma als het beeld van de camera op één scherm te zien. Hierdoor zal tijd bespaard worden en het is voor veel leerlingen prettiger werken. De leerlingen die hun laptop niet zo veel gebruiken, hebben liever een camera met een eigen scherm, zoals de camera's met videobril.
De grootste nadelen ervaren de leerlingen in de omvang en het gewicht van de camera's en de tijd die je kwijt bent om de camera aan te sluiten. Daarnaast is het bij vrijwel alle camera's moeilijk om het overzicht over de tekst te behouden bij een sterke vergroting. De leerlingen geven aan nu nog meer aan de computer en het beeldscherm gebonden te zijn, wat extra vermoeidheid en hoofdpijn kan veroorzaken. Ten slotte merken ze op dat de meeste camera's nog niet geschikt zijn om zowel dichtbij als veraf te kunnen kijken. Altijd is het ene beter ontwikkeld dan het andere.
De ideale camera ziet er volgens de leerlingen als volgt uit: hij is klein, licht van gewicht en snel aan te sluiten. De camera is geschikt voor het lezen van boeken én voor op het schoolbord. De helderheid en het contrast zijn eenvoudig in te stellen en de camera kan zowel ver inzoomen als uitzoomen. Het beeld is in beide gevallen goed scherp te stellen. Verder heeft de ideale camera voldoende opties om de kleuren in te stellen.
Magnilink Zwaluw |
Viewtech HK-2 college plus |
MaxPort |
FlipperPort |
Idea Solo |
|
De grootte / omvang van de camera |
+/- |
- |
+ |
+/- |
+/- |
Het uiterlijk van de camera |
+ |
+/- |
+ |
+/- |
+/- |
De vergrotingsmogelijkheden van de camera |
+ |
+ |
+ |
+/- |
+ |
Het krijgen van overzicht over de tekst / de omgeving |
+/- |
+ |
+/- |
- |
+/- |
De leesbaarheid van tekst dichtbij |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
De leesbaarheid van tekst op het schoolbord |
Nvt |
+ |
Nvt |
+/- |
+/- |
De manier van omschakelen tussen lezen, schrijven en omgeving bekijken |
Nvt |
+/- |
Nvt |
+/- |
+ |
De manier van schakelen tussen het beeld van de camera en het gewone computerbeeld |
+ |
+/- |
Nvt |
Nvt |
+ |
Het gemak waarmee het systeem bij iedere les gebruiksklaar is (aansluiten, opzetten etc.) |
+/- |
- |
+/- |
+/- |
- |
Eindcijfer voor deze camera |
7,6 |
7,0 |
6,9 |
6,4 |
6,4 |
- betekent tevreden, +/- betekent neutraal, - betekent ontevreden
Uit het onderzoek blijkt dat de leerlingen blij zijn met de ontwikkelingen op het gebied van de draagbare camerasystemen. De leerlingen zijn behoorlijk tevreden over de mogelijkheden van de camera's. Geen enkele camera scoort onvoldoende. Toch zijn er wel verschillen te zien.
De Magnilink Zwaluw heeft bijvoorbeeld duidelijk de hoogste beoordeling: 7,6. Daarna volgen de Steller HK-2 college plus en de MaxPort met 7 en 6,9. De Idea Solo en de FlipperPort delen met 6,4 samen de laatste plaats. In de beoordeling per camera wordt uitgelegd waarom de camera's deze beoordelingen hebben gekregen.
Deze camera past in een laptoptas of schooltas en weegt maar 638 gram. De camera valt niet op en het uiterlijk is acceptabel.
De camera is eenvoudig aan te sluiten op de laptop en hoeft niet op netspanning aangesloten te worden. Verder heeft de camera een aantal praktische functies zoals de mogelijkheid om de kleuren van het beeld aan te passen. Ook de mogelijkheid om het beeld van de camera in een hoek van het scherm te plaatsen en de rest van het scherm te gebruiken voor een programma als Word (splitscreenfunctie), wordt hoog gewaardeerd.
Een groot nadeel van deze camera is dat je met de camera niet op het bord kan kijken. Daarnaast werkt deze camera helaas niet optimaal wanneer er vergrotingssoftware actief is. Het beeld van de camera wordt dan heel groot en onscherp. In het technisch overzicht van deze camera staat een mogelijke oplossing beschreven.
Met deze camera kan zowel op het bord als dichtbij gelezen worden. De leerlingen geven in het onderzoek aan dat ze tevreden zijn met de vergrotingsmogelijkheden van de Steller; de camera vergroot tot 18 keer. Zowel tekst op het schoolbord als tekst uit een boek is goed te lezen.
De camera biedt de mogelijkheid van splitscreen, waarbij de leerling de plaats van het venster vrij kan bepalen. Het beeld van de camera kan ook in volledig scherm worden weergegeven. De leerlingen vinden dat deze camera voldoende opties heeft om de kleuren in te stellen.
De camera is echter relatief groot en er zijn veel spullen om mee te nemen. Daarnaast is het vrij veel werk om de camera iedere keer aan te sluiten. De leerling is ook afhankelijk van de beschikbaarheid van netspanning.
Met deze camera kan alleen dichtbij gelezen worden. Het beeld van de MaxPort wordt op een LCD-bril weergegeven, in plaats van op het scherm van de laptop.
De camera vergroot tot 24 keer digitaal, waardoor de letters voor veel leerlingen goed te lezen zijn. De camera kan echter geen kleuren weergeven. De leerlingen vinden het prettig dat de MaxPort in de schooltas vervoerd kan worden, waardoor ze geen extra tas mee hoeven te nemen. De camera is snel gebruiksklaar te maken doordat er geen snoeren aangesloten hoeven te worden.
De camera op zich is klein en onopvallend, maar vrijwel alle leerlingen geven aan dat ze het gebruik van de bril niet prettig vinden. Daarnaast vinden de leerlingen dat de camera in zijn laagste vergroting te veel vergroot. Hierdoor is het lastig om overzicht over de tekst te krijgen.
Met de FlipperPort kan zowel op het bord als dichtbij gelezen worden. Het beeld van deze camera wordt op een LCD-bril weergegeven, in plaats van op het scherm van de laptop.
De leesbaarheid van tekst dichtbij is goed, doordat de camera goed vergroot (tot twaalf keer optisch) en de kleuren en helderheid eenvoudig in te stellen zijn. De camera is snel gebruiksklaar te maken doordat er geen snoeren aangesloten hoeven te worden. De camera past echter niet in de tas van de laptop of in de schooltas, dus moet er altijd een extra tas meegenomen worden. Dit vinden de leerlingen niet acceptabel.
De leerlingen geven aan dat ze het gebruik van de bril niet prettig vinden. Voor veel leerlingen vergroot de FlipperPort niet voldoende wanneer ze op het bord willen kijken.
Met de Idea Solo kan zowel op het bord als dichtbij gelezen worden. De camera kan tot achtenveertig keer inzoomen waardoor tekst dichtbij goed te lezen is. In de verte wordt het beeld, wanneer je sterk inzoomt, nog wel eens onscherp. De camera is eenvoudig te bedienen en ook deze camera heeft een splitscreenfunctie.
De camera past niet in een laptoptas of boekentas, is vrij zwaar en ziet er niet mooi uit. Het gebruiksklaar maken is niet moeilijk, maar kost vrij veel tijd. Verder zijn de leerlingen niet erg tevreden over de mogelijkheden om het beeld aan te passen aan hun wensen. De instellingen voor kleuren zijn bijvoorbeeld vrij beperkt.
Wanneer alle beoordelingen, meningen en ervaringen uit dit onderzoek worden samengevoegd, dan komt de Magnilink Zwaluw als beste uit de test. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat deze camera niet geschikt is om mee van het schoolbord te lezen, terwijl veel leerlingen dat juist wel willen.
Als je slechtziend bent moet je altijd vooraan zitten in de klas en dan nóg kun je niet lezen wat er op het bord geschreven wordt. Is hier echt geen oplossing voor?
Het antwoord is: ‘Nee, hier is nog geen goede oplossing voor' 14 .
De leerlingen zijn blij met de ontwikkelingen op het gebied van de draagbare camerasystemen. Ze zijn echter redelijk tevreden met de oplossingen die ze nu hebben gevonden. Ze zijn wel op zoek naar betere oplossingen, maar dit moet dan wel echt voordeel opleveren ten opzichte van de huidige situatie.
De camera's die in het onderzoek zijn beoordeeld, voorzien niet in deze behoefte. De meeste leerlingen willen de camera gebruiken om tekst op het schoolbord te kunnen lezen. Zij vinden echter dat de camera's die hiervoor gemaakt zijn, ongeschikt zijn om mee naar school te nemen. Dit ligt vooral aan het gewicht, de omvang en de tijd die het kost om de camera's aan te sluiten.
De Magnilink Zwaluw is wel eenvoudig mee naar school te nemen, maar deze camera is niet geschikt om mee van het schoolbord te lezen. Dit is dus een camera voor leerlingen die alleen boeken/aantekeningen willen lezen en het lezen van het schoolbord minder belangrijk vinden.
Er kan in dit rapport geen integraal advies worden geven over de beste camera omdat dit sterk afhangt van de eisen van gebruiker. Wanneer men een camera gaat adviseren, zal men goed moeten analyseren wat de beperkingen van de cliënt zijn en wat dit betekent voor de eisen aan de camera.
Voor aanvullende gegevens wordt verwezen naar het volledige onderzoeksrapport. Dit rapport kan worden opgevraagd bij Christiaan Pinkster van Visio in Nederland (+31 35 698 57 82, christiaanpinkster@visio.nu ).
1 Integra Belgium: 2004. URL: www.integra-belgium.com
2 Audiodata: 2004. URL: www.audiodata.de
3 Van den Bos: 2004. URL: www.slechtzienden.nl
4 Alva: 2004. URL: www.alva-bv.nl
5 B.E.S.S. Computershop: 2004. URL: www.bess.nl
6 Enhanced Vision: 2004. URL: www.enhancedvision.com
7 Low Vision and Braille Centre: 2004. URL: www.lvbc.nl
8 Biesterbos S & Hofstede S Zicht op anders kijken. Vrije keuzemodule Ergotherapie t.b.v. mensen met visuele beperkingen. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam; 1999
9 Gringhuis D, Moonen J, & Woudenberg van P. Kinderen die slecht zien. Ontwikkeling, opvoeding, onderwijs en hulpverlening. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; 1999
10 Uslan MM, Hsu CY, & Chan G. Is Technology Improving ? Revisiting Four Video Magnifiers. AccesWorld ; November 2000. URL: www.afb.org
11 Uslan M & Presley I. Portable Video Magnifiers in Museums .
AccesWorld ; March 2002. URL: www.afb.org
12 Baarda DB, de Goede MPM & Teunissen J. Basisboek Kwalitatief onderzoek. Praktische handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Houten: Stenfert Kroese/ Educatieve partners Nederland bv; 1995
13 Migchelbrink F. Praktijkgericht onderzoek in zorg en welzijn. Amsterdam: SWP; 2000
14 Op de ICCHP 2004 conferentie werd een Japans systeem beschreven waarbij
de tekst op het schoolbord (een zgn. “virtual whiteboard”) elektronisch gegenereerd
wordt en dan via een klein computernetwerk naar de draagbare computers van
de slechtziende leerlingen gestuurd wordt.
Meer hierover in het volgend nummer van InfoVisie Magazine (mededeling J. Engelen)
Gerrit Van den Breede – KOC
Van 12 tot 14 mei werd in Frankfurt de jaarlijkse SightCity hulpmiddelenbeurs gehouden. De beurs is volledig toegespitst op geavanceerde hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden en werd voor de tweede keer georganiseerd door een groep van Duitse producenten van hulpmiddelen. De toegang was gratis en het aantal exposanten was merkelijk toegenomen ten opzichte van vorig jaar. Meer info op www.sightcity.de. We overlopen de opvallendste nieuwigheden en ontwikkelingen.
De myReader is de nieuwe beeldschermloep van Pulse Data uit Nieuw-Zeeland. Het unieke van deze beeldschermloep is dat de te lezen tekst herschikt wordt zodat een pagina kan gelezen worden zonder het leesplateau van links naar rechts te bewegen. Woorden worden niet afgebroken maar onder elkaar geplaatst voor verbeterde leesbaarheid; vooral bij het lezen van lange stukken doorlopende tekst is dit een uitgekiende mogelijkheid. Het apparaat heeft een plat scherm en kan dichtgeklapt meegenomen worden. De bediening gebeurt via een bedieningspaneel dat met een draad verbonden is.
LiveReader (Audiocharta) is een apparaat dat een tekstherkenningssysteem
en een beeldschermloep op unieke wijze combineert. Op een centrale zwenkarm
is een plat aanraakscherm en een camera bevestigt. Tekst die onder de camera
gelegd wordt, kan vergroot weergegeven worden op het scherm zoals dat het geval
is bij een gewone beeldschermloep. Daarnaast kan de tekst ook door de ingebouwde
computer herkend en voorgelezen worden. Het scannen gebeurt hier dus via de
camera en niet met een aparte scanner. De herkende tekst wordt voorgelezen
en kan vergroot weergegeven worden met daarbij een gekleurd blok dat over de
tekst schuift, synchroon met de spraak. De bediening gebeurt via een draadloze
afstandbediening zodat hinderlijke kabels kunnen achterwege blijven. LiveReader
is beschikbaar met verschillende talen, waaronder het Nederlands. Er zijn ons
nog geen leveranciers in België of Nederland bekend.
Voor slechtziende studenten - we denken dan in de eerste plaats aan hogeschool
en universiteit - merkten we de Magnilink S Student op.
Het gaat om een meeneembare camera op een arm die op een draagbare computer
wordt aangesloten. Met de camera kan zowel in de verte als op het bureau
gewerkt worden.
Bij het Noorse bedrijf Nordisk SynSupport (Integra is leverancier voor België) zagen we een prototype van de Idea-Solo . Het is een draagbaar camerasysteem dat op een notebook kan aangesloten worden om in een schoolsituatie te functioneren (typisch gebruik). De camera kan zowel kortbij als veraf functioneren. Het beeld wordt op de notebook via de meegeleverde software ingesteld.
Voor meer info over camera's voor slechtziende studenten verwijs ik naar het artikel van Christiaan Pinkster en Jikke van Ewijk in dit nummer van InfoVisie Magazine.
De Braillino (HandyTech) is een veelzijdig inzetbaar braillenotitietoestel met 20 braillecellen. Het kan autonoom als gewoon notitietoestel functioneren. Het kan ook als brailleleesregel voor een computer ingezet worden. Via een docking-station kan een Nokia Communicator 9210i (smartfoon) aangesloten worden en wordt deze laatste volledig toegankelijk via de Braillino. In de toekomst kunnen diverse andere docking stations ontwikkeld worden zodat bijvoorbeeld PDA's toegankelijk worden via de Braillino.
Het Duitse Incobs heeft vijf vernieuwde Duitstalige (april 2004) informatiebrochures voor arbeidspostaanpassingen : voorleesmachines, brailleleesregels, schermuitleesprogramma's, vergrotingssoftware en beeldschermloepen. Incobs is een organisatie die in opdracht van het Duitse Ministerie voor gezondheid en sociale voorzorg deze hulpmiddelen test en er een bondige en overzichtelijke brochure over publiceert. Meer info op hun site www.incobs.de .
Met veel bravoure werd het samengaan van enkele belangrijke hulpmiddelenproducenten aangekondigd:
• De twee Duitse firma's Baum en Audiodata zijn samengesmolten zodanig dat Audiodata een dochteronderneming van Baum is geworden. Beiden ontwikkelen gelijkaardige producten zoals brailleleesregels en braillenotitietoestellen.
• De Duitse firma AudioCharta en het Deense Tagarno hebben eveneens de krachten gebundeld. Dat resulteerde in een combinatie van een beeldschermloep en een tekstherkenningssysteem dat Live Reader heet. Zie hoger voor meer details.
• Nordisk SynSupport (Zweden) en Reha-Technik (Duitsland) werken voortaan samen. De Zweedse firma maakt vooral ergonomisch geïnspireerde beeldschermloepen die gericht zijn op arbeidspostaanpassingen. Reha-Technik is bekend van de HedoScan K, een voorleesapparaat dat recent op de Belgisch-Nederlandse markt verscheen.
Een andere markante, dit keer technische, ontwikkeling is het toenemend gebruik van het draadloze Bluetooth systeem. Bluetooth is een protocol voor draadloze radiocommunicatie voor de korte afstand (ongeveer 10 meter). Een praktische toepassing is het draadloos gebruiken van een brailleleesregel bij een computer. Een andere toepassing is het gebruik van een braillenotitietoestel in verbinding met een sprekende GSM. Men kan dan via z'n braillenotitietoestel SMS-berichten lezen en opmaken terwijl de GSM in de jaszak blijft zitten.
Aan de Silesian University of Technology uit Polen werd een multimediabibliotheek voor blinden opgezet. Het hele project staat nog in de startfase. De opzet is om via internet een toegankelijke catalogus (databank) op te zetten waarin academici en openbare bibliotheken kunnen zoeken naar boeken en naslagwerken. De noodzakelijke software voor deze bibliotheek is gebaseerd op Open Source, loopt onder Linux en werd ontwikkeld door de Lasik School for the Blind in Polen. Hetgeen getoond werd op de beurs was nog erg prematuur en bevatte nog zeer weinig materiaal.
Helene van Harten - Visio TOVG
Van 7 tot 9 juli liep het congres over ICT en handicap in Parijs, ook ICCHP geheten. De deelnemers bestonden uit wetenschappers, programmeurs, mensen uit het werkveld en mensen uit de doelgroep. Het is een zeer grote conferentie met vier parallelle sessies waardoor het soms moeilijk kiezen was. Bij sommige sprekers was de Engelse taal duidelijk een belemmering, maar vaak werd dit gecompenseerd door een aantrekkelijke Powerpoint-presentatie. Het niveau van de voordrachten was erg wisselend. Van heel praktisch tot heel wetenschappelijk, van vrijwel uitgewerkt tot een beginnend stadium.
Ondanks de ruime titel van deze conferentie waren er opvallend veel lezingen met thema's voor de doelgroep van blinden.
Ik begin met een aantal heel concrete projecten:
Danko Butorac heeft een schermuitleesprogramma met spraakweergave in Linux
geschreven dat gratis beschikbaar is en geladen kan worden op iedere pc, onafhankelijk
van het operatingssysteem. Het is nu beschikbaar met Kroatische en Engelse
synthesizer en iedereen is welkom om het te vertalen en een eigen synthesizer
te ontwikkelen. Meer info: www.ipsis.hr/gls/demo/index.html .
Paul Blenkhorn presenteerde software die braille-invoer mogelijk maakt op
een gewoon toetsenbord, mits het toetsenbord aanvaardt dat er meerdere toetsen
tegelijk worden aangeslagen. Dit is een bekend probleem.
Tomohiro Amemiya heeft een toetsenbord ontwikkeld dat je om je nek kan hangen:
OBOE met 8 toetsen op een rij. Je houdt het vast als een blokfluit en kan op
die manier de toetsen bedienen om braille in te voeren. Het doet er daarbij
niet toe of je de linker- of rechterhand bovenaan houdt. De OBOE communiceert
via het draadloze Bluetooth protocol met een PDA (Personal Digital Assistent).
Deze kan de braille-invoer met iedere handzetting herkennen. Voor doofblinden
kan de OBOE gecombineerd worden met trilsensoren die op de buitenkant van de
vingerkootjes gemonteerd worden en op die manier de braille-uitvoer naar de
gebruiker toe verzorgen. Dit lijkt wel een heel mobiel communicatiesysteem
voor een doofblinde.
Programmeurs maken in toenemende mate gebruik van schema's met relatie- en
gegevensdefinities die automatisch omgezet kunnen worden in programmacode.
Deze grafische taal wordt UML (Unified Modeling Language) genoemd en is in
eerste instantie niet toegankelijk voor blinden. Alasdair King gaf een uitstekende
presentatie over een programma dat de UML-code wel toegankelijk maakt voor
blinden. Dit programma werd ontwikkeld in het kader van het Europese TeDub
project, is al geëvalueerd door blinde programmeurs en wordt nu verder
verbeterd. Het programma komt in oktober 2004 gratis beschikbaar op internet.
Makoto Kobayashi heeft een programma voor een ultrasone pen geschreven, dat
tekeningen met die pen geschreven, rechtstreeks beschikbaar maakt op een tactiel
scherm met heel veel beweegbare pennetjes. Het pensysteem is heel goedkoop
maar het tactiele apparaat is nog erg kostbaar (€ 7000).
Grigory Evreinov heeft een systeem geoptimaliseerd om met één knop zo snel mogelijk tekst in te kunnen voeren zonder van tekstvoorspelling gebruik te maken. Dit is heel bruibaar voor doelgroepen die niet met het toetsenbord kunnen werken, maar ook voor mobiele apparaten die steeds kleiner worden. In de presentatie werd heel helder uitgelegd hoe je deze éénknopsinvoer kunt optimaliseren en er is ook een programma beschikbaar waarmee de éénknopsbediening wordt aangepast aan de gebruiker.
Simon Harper hield een goed betoog over mobiliteit met GPS en zendertjes die de plaatsgegevens doorsturen naar een centraal systeem. De filosofie is dat de zendertjes heel goedkoop moeten kunnen functioneren (GSM en UMTS zijn veel te duur) en dat de blinde op zijn elektronisch apparaat maar weinig intelligentie nodig heeft. De kern is dan een databank op een centraal netwerk waar de code van de zenders door de gebruiker heen gestuurd wordt en die een uitvoerbaar document terugstuurt dat bijvoorbeeld automatisch vertelt over de omgeving van de zender.
E. Pontelli (UMA-project) hield een helder betoog over het toegankelijk maken
van wiskundige formules. Het accent moet meer liggen op combineren van syntax
en inhoud en op het logisch navigeren door de formules. Er ontstaat een voorkeur
voor OpenMath. Wiskundeboeken worden uiteraard met veel verschillende programma's
voorbereid voor druk. Er wordt nu gewerkt aan automatische werkinstrumenten
om de formules uit deze verschillende formaten te vertalen naar een formaat
dat wel toegankelijk is. De resultaten op dit moment zijn veelbelovend: veel
formaten kunnen automatisch voor 95% goed vertaald worden. Handmatige controle
blijft echter noodzakelijk omdat het natuurlijk wel foutloos moet zijn.
Van Microsoft was er goed nieuws voor de toekomst. Zij gaan de actieve interface tussen pc en gebruiker volledig controleren, waardoor die in principe volledig toegankelijk gaat worden, zodra de nieuwe versie van Windows uitkomt.
Op de laatste dag presenteerde ik mijn eigen beeldschermonderzoek (over optimale lettergrootten). Het was voor een klein gezelschap, maar er was erg veel interesse.
Bij Petra Hakvoort (TOVG in Huizen, NL) en bij Jan Engelen (K.U.Leuven) is voor geïnteresseerden meer informatie en het boek met alle presentaties beschikbaar. Enkel de samenvattingen kunnen gratis elektronisch geraadpleegd worden via de website www.springerlink.com .
We presenteren u een ‘top 5' van de meest in het oog springende websites die wij in de afgelopen periode ontdekt hebben, met een korte omschrijving van de inhoud. De sites zijn alfabetisch geschikt.
Nederlandstalige site waarop een massa kennis verzameld is over alles wat met computer- en software te maken heeft.
Persoonlijke site van een blinde jongeman die gepassioneerd is door muziek.
Pedagogische zoekmachine voor speciaal onderwijs. De site wordt beheerd door de Vakgroep Pedagogiek van de Universiteit Gent.
Een internetgids die speciaal voor visueel gehandicapten is ontworpen. Hij werkt net zoals bijvoorbeeld de Gouden Gids. De verschillende internetsites zijn in categorieën ondergebracht en de bezoeker kan met een toetscombinatie naar een bepaalde categorie gaan.
Toegankelijke tv-gids met veel tekstuele uitleg over programma's van de Vlaamse zenders.
15 tot 17 september 2004
Tweede internationale conferentie over intelligente huizen en telematica voor het welzijn. De technische onderwerpen bestrijken een ruim gebied waaronder apparatuur en hulpmiddelen voor slechtzienden en blinden. Deze conferentie richt zich tot professionelen.
Plaats : Singapore
Info : Dr. Daqing ZHANG, Signapore
E-mail: daqing@i2r.a-star.edu.sg
en
Dr. Mounir Mokhtari, Frankrijk
E-mail: mounir.mokhtari@int-evry.fr
Website: http://icost2004.i2r.a-star.edu.sg
6 tot 10 december 2004
Zesde algemene vergadering van World Blind Union.
Plaats : Cape Town International Convention Centre, Kaapstad, Zuid-Afrika
Info : Dr. William Rowland, Executive Director
South African National Council for the Blind
P.O. Box 11149
Hatfield - 0028 Pretoria
Zuid-Afrika
Telefoon: +27 12 346 11 71
Fax: +27 12 346 11 77
E-mail: rowland@sancb.org.za
Website: www.worldblindunion.org
14 tot 19 maart 2005
Twintigste internationale conferentie met beurs over technologie en personen met een handicap. Deze conferentie richt zich hoofdzakelijk tot professionelen.
Plaats : Hilton en Marriott luchthavenhotels, Los Angeles, Amerika
Info : Center on Disabilities
California State University, Northridge
18111 Nordhoff Street, Building 11, Suite 103
Northridge, CA 91330-8340
Verenigde Staten
Telefoon: +1 818 677 2578
Fax: +1 818 677 4929
E-mail: ctrdis@csun.edu
Website: www.csun.edu/cod
4 tot 8 april 2005 (*)
Internationale conferentie met beurs over alle factoren die van belang zijn voor personen met een visuele handicap. Dit evenement richt zich hoofdzakelijk tot professionelen.
Plaats : Londen, Groot-Brittannië
Info : Royal National Institute for the Blind
105 Judd Street
London WC1H 9NE
Groot-Brittannië
Telefoon: +44 20 73 91 23 29
Fax: +44 20 73 91 20 79
E-mail: vision2005@rnib.org.uk
Website: www.rnib.org.uk/vision2005
16 tot 21 juli 2005
Twaalfde internationale conferentie van de International Council for Education of People with Visual Impairment.
Plaats : Putra World Trade Centre, Kuala Lumpur, Maleisië
Info : www.icevi.org
19 tot 22 september 2005 (*)
Achtste Europese conferentie van de "Association for the Advancement of Assistive Technology in Europe".
Plaats : Lille (Rijsel), Frankrijk
Info : www.aaate2005.com
12 tot 14 juli 2006 (*)
Tiende internationale conferentie over hoe computers behulpzaam kunnen zijn voor personen met een handicap en ouderen. Deze conferentie richt zich hoofdzakelijk tot professionelen.
Plaats : Johannes Kepler University, Linz, Oostenrijk
Info : www.icchp.org
(*) : Activiteiten waar het Kennis- en OndersteuningsCentrum, Infovisie vzw, Visio Loo Erf en/of Sonneheerdt aan deelnemen.
| Kenmerk | Waarde | Opmerkingen |
Vergrotingsbereik |
Digitale zoom: 12,1" scherm 9,5 - 23,5 x 14,1" scherm 11 - 27,5 x 15,1" scherm 12 - 30 x |
Traploos. De camera heeft geen optische zoom. |
Gewicht |
638 gram |
Gewicht van camera, PCMCIA kaartje, snoeren. |
Leesfunctie |
Ja |
|
Schrijffunctie |
Nee |
|
Omgevingsfunctie |
Nee |
|
Autofocus aanwezig |
Nee |
Vaste brandpuntsafstand. |
Autofocus zelf aan / uit zetten |
n.v.t. |
|
Helderheid instelbaar |
Ja |
|
Eigen lichtbron aanwezig |
Ja |
Kan niet uitgezet worden. |
Mogelijkheid tot bewaren van beelden |
Nee |
|
Bedieningssoftware noodzakelijk |
Ja |
|
Splitscreen functie |
Ja |
Formaat en plaats van het venster zijn eenvoudig aan te passen. Zowel voorkeursposities als zelf aanpassen. |
Tegelijk lezen en typen |
Ja |
Zie aanvullende informatie. |
Minimumeisen aan laptop |
• Windows XP • Pentium P3 800 MHz • 128 Mb interne RAM • PCMCIA port type 2 • 16 Mb Graphic accelerator • 1 USB poort |
|
Type stroomvoorziening |
Via de USB poort |
|
Bediening camera |
Vanaf PC |
|
Weergave |
Kleur, artificiële kleuren, zwart-wit |
|
Positief contrast |
Ja |
|
Negatief contrast |
Ja |
LVI Low Vision International AB
Verkstadsgatan 5
S - 352 46 Växjö
Tel: +46 470 72 77 00
Fax: +46 470 72 77 25
E-mail: info@lvi.se
Web: www.lvi.se
Leveranciers en prijzen
| Kenmerk | Waarde | Opmerkingen |
Vergrotingsbereik |
18 keer optische zoom |
Traploos |
Gewicht |
1832 gram |
Camera, snoeren, kastje, adapter, standaard om omgeving te bekijken. |
Leesfunctie |
Ja |
|
Schrijffunctie |
Ja |
|
Omgevingsfunctie |
Ja |
|
Autofocus aanwezig |
Ja |
|
Autofocus zelf aan / uit zetten |
Ja |
|
Helderheid instelbaar |
Ja |
|
Eigen lichtbron aanwezig |
Ja |
Kan niet uitgezet worden. |
Mogelijkheid tot bewaren van beelden |
Ja |
|
Bedieningssoftware noodzakelijk |
Ja, voor gebruik met laptop |
Voor gebruik met los TFT scherm is geen software nodig. |
Splitscreen functie |
Ja |
Formaat en plaats van het venster zijn eenvoudig aan te passen. Zowel voorkeursposities als zelf aanpassen. |
Tegelijk lezen en typen |
Ja |
Heeft optie om camerabeeld op ware grootte weer te geven en de rest van het scherm met vergrotingssoftware te vergroten. |
Eisen aan laptop |
Via Firewire: • 2 GHz en hoger • 256 MB RAM • Windows 2000/ XP • Grafische kaart, geschikt voor direct X9 • IEEE1394 en USB of RS232 connector |
Via PCMCIA: • 300 MHz en hoger • 128 MB RAM • Windows 98/ME/2000/NT/XP • Grafische kaart, geschikt voor direct X8 • USB of RS232 connector • PCMCIA – poort |
Type stroomvoorziening |
Netstroom |
|
Bediening camera |
Vanaf laptop en gedeeltelijk vanaf camera |
Bij gebruik met los TFT-scherm is bediening op camera en speciaal bedieningskastje. |
Weergave |
Kleur, artificiële kleuren zwart-wit |
|
Positief contrast |
Ja |
|
Negatief contrast |
Ja |
Steller - Systemtechnik
Salzmünder Straße 79
D - 06120 Halle/Saale
Tel: +49 345 55 88 00
Fax: +49 345 55 88 019
Email: info@steller-systemtechnik.de
Web: www.stellertechnology.com
| Kenmerk | Waarde | Opmerkingen |
Vergrotingsbereik |
Tot 24 keer digitaal |
Stapsgewijs |
Gewicht |
743 gram |
Camera, batterijhouder, snoeren, batterij, bril |
Leesfunctie |
Ja |
|
Schrijffunctie |
Nee |
|
Omgevingsfunctie |
Nee |
|
Autofocus aanwezig |
Ja |
Digitale autofocus |
Autofocus zelf aan / uit zetten |
Nee |
|
Helderheid instelbaar |
Ja |
|
Eigen lichtbron aanwezig |
Ja |
Kan niet uit |
Mogelijkheid tot bewaren van beelden |
Nee |
|
Bedieningssoftware noodzakelijk |
Nee |
|
Splitscreen functie |
Nee |
|
Tegelijk lezen en typen |
n.v.t. |
|
Eisen aan laptop |
TV kaart met TV ingang |
|
Type stroomvoorziening |
Oplaadbare batterij of netstroom |
|
Bediening camera |
Vanaf camera |
|
Weergave |
Kleur, zwart-wit |
|
Positief contrast |
Ja |
|
Negatief contrast |
Ja |
Enhanced Vision
17911 Sampson Lane
USA - Huntington Beach, CA 92647
Telefoon: +1 888 811 3161
Email: info@enhancedvision.com
Web: www.enhancedvision.com
| Kenmerk | Waarde | Opmerkingen |
Vergrotingsbereik |
?? |
Stapsgewijs |
Gewicht |
1394 gram |
Camera, batterijhouder, snoeren, batterij, bril |
Leesfunctie |
Ja |
|
Schrijffunctie |
Ja |
|
Omgevingsfunctie |
Ja |
|
Autofocus aanwezig |
Ja |
|
Autofocus zelf aan / uit zetten |
Nee |
|
Helderheid instelbaar |
Ja |
|
Eigen lichtbron aanwezig |
Ja |
Kan uitgezet worden |
Mogelijkheid tot bewaren van beelden |
Nee |
|
Bedieningssoftware noodzakelijk |
Nee |
|
Splitscreen functie |
Nee |
|
Tegelijk lezen en typen |
n.v.t. |
|
Eisen aan laptop |
TV kaart met TV ingang |
|
Type stroomvoorziening |
Oplaadbare batterij of netstroom |
|
Bediening camera |
Vanaf camera |
|
Weergave |
Kleur, zwart-wit |
|
Positief contrast |
Ja |
|
Negatief contrast |
Ja |
Enhanced Vision
17911 Sampson Lane
USA - Huntington Beach, CA 92647
Telefoon: +1 888 811 3161
Email: info@enhancedvision.com
Web: www.enhancedvision.com
| Kenmerk | Waarde | Opmerkingen |
Vergrotingsbereik |
48 keer optisch |
Traploos |
Gewicht |
3246 gram |
Camera, snoeren, adapter |
Leesfunctie |
Ja |
|
Schrijffunctie |
Ja |
|
Omgevingsfunctie |
Ja |
|
Autofocus aanwezig |
Ja |
|
Autofocus zelf aan / uit zetten |
Nee |
|
Helderheid instelbaar |
Nee |
|
Eigen lichtbron aanwezig |
Nee |
|
Mogelijkheid tot bewaren van beelden |
Ja |
|
Bedieningssoftware noodzakelijk |
Ja |
|
Splitscreen functie |
Ja |
Boven, onder, links, rechts. |
Tegelijk lezen en typen |
Ja |
De vergrotingssoftware vergroot niet het beeld van de camera. |
Eisen aan laptop |
USB poort |
|
Type stroomvoorziening |
Batterij of netspanning |
|
Bediening |
Zowel PC (splitscreen etc), als camera (inzoomen) |
|
Weergave |
Kleur, artificiële kleuren zwart-wit |
|
Positief contrast |
Ja |
|
Negatief contrast |
Ja |
Nordisk SynSupport AB
Illervägen 15
S - 352 45 VÄXJÖ
Telefoon: +46 470 72 98 88
Fax: +46 470 74 95 80
E-mail: info@synsupport.com
Web: www.synsupport.com
| Kenmerk | Waarde | Opmerkingen |
Vergrotingsbereik |
18 keer optisch |
Traploos |
Gewicht |
1,5 kg |
Zonder accessoires |
Leesfunctie |
Ja |
|
Schrijffunctie |
Ja |
|
Omgevingsfunctie |
Ja |
|
Autofocus aanwezig |
Ja |
|
Autofocus zelf aan / uit zetten |
Ja |
|
Helderheid instelbaar |
Ja |
|
Eigen lichtbron aanwezig |
Ja |
Kan uitgezet worden |
Mogelijkheid tot bewaren van beelden |
Nee |
|
Bedieningssoftware noodzakelijk |
Nee |
|
Splitscreen functie |
Nee |
Vanaf herfst 2004 wel mogelijk |
Tegelijk lezen en typen |
n.v.t. |
|
Eisen aan laptop |
S-Video ingang |
Evt. via converteerbox of s-video kabel |
Type stroomvoorziening |
Netstroom |
|
Bediening camera |
Vanaf de camera |
|
Weergave |
Kleur, semi-kleur |
|
Positief contrast |
Ja |
|
Negatief contrast |
Ja |
AUDIODATA GmbH
Kriegsstraße 13-15
D - 68794 Oberhausen-Rheinhausen
Telefoon: +49 72 54 50 50
Fax: +49 72 54 50 51 11
Email: info@audiodata.de
Web: www.audiodata.de
| Kenmerk | Waarde | Opmerkingen |
Vergrotingsbereik |
24 keer optische zoom |
Traploos |
Gewicht |
2254 gram |
|
Leesfunctie |
Ja |
|
Schrijffunctie |
Ja |
|
Omgevingsfunctie |
Ja |
|
Autofocus aanwezig |
Ja |
|
Autofocus zelf aan / uit zetten |
Ja |
|
Helderheid instelbaar |
Ja |
Niet mogelijk in kleurenmodus |
Eigen lichtbron aanwezig |
Ja |
Kan uitgezet worden |
Mogelijkheid tot bewaren van beelden |
Ja |
|
Bedieningssoftware noodzakelijk |
Ja |
|
Splitscreen functie |
Nee |
|
Tegelijk lezen en typen |
n.v.t. |
|
Eisen aan laptop |
• Pentium of |
|
Type stroomvoorziening |
Netstroom |
|
Bediening camera |
Vanaf de camera |
|
Weergave |
Kleur, artificiële kleuren, zwart-wit |
|
Positief contrast |
Ja |
Niet mogelijk in kleurenmodus |
Negatief contrast |
Ja |
Niet mogelijk in kleurenmodus |
OPTRON Produktion & Vertrieb e.K.
Steinschönauer Höfe
Steinschönauer Str. 4b
D - 64823 Gross-Umstadt
Telefoon: + 49 6078 911 772
Fax + 49 6078 911 774
E-mail: kknuepfer@optron.de
Web: www.optron.de
ABERIS
Groeneweg 58
B - 3001 Heverlee
Telefoon: +32 (0)16 23 49 09
Fax: +32 (0)16 23 56 62
E-mail: aberis@pandora.be
ADVANCED TECHNICS
Tweehuizenweg 81, bus 9
B - 1200 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 763 09 08
Fax: +32 (0)2 770 58 13
E-mail: info@advtechnics.com
Web: www.advtechnics.com
ALECS
Sprendlingenpark 21
NL - 5061 JT Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)13 521 33 73
Fax: +31 (0)13 521 33 71
E-mail: info@alecs.tv
Web: www.alecs.tv
ALVA
Leemansweg 51
NL - 6827 BX Arnhem
Telefoon: +31 (0)26 38 41 384
Fax: +31 (0)26 38 41 300
E-mail: info@alva-bv.nl
Web: www.alva-bv.nl
AMMAREHA MEDICAL
Sint-Annastraat 93
NL - 6524 EJ Nijmegen
Telefoon: +31 (0)24 3600 457
Fax: +31 (0)24 3600 708
E-mail: ammareha@planet.nl
BESS / Steller systeemtechniek
Griendtsveenweg 22a
7901 EA Hoogeveen
Nederland
Telefoon: +31 528 23 59 42
E-mail: info@bess.nl
Web: www.bess.nl
BLINDENZORG
LICHT EN LIEFDE
Hulpmiddelendienst
Oudenburgweg 40
B - 8490 Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 40 60 52
Fax: +32 (0)50 38 64 83
E-mail: hulpmid@blindenzorglichtenliefde.be
Web: www.blindenzorglichtenliefde.be
BRAILLELIGA
Engelandstraat 57
B - 1060 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 533 32 11
Fax: +32 (0)2 537 64 26
Web: www.brailleliga.be
DATA BRAILLE SERVICE
Sporthalplein 3
B - 2610 Wilrijk
Telefoon: +32 (0)3 828 80 15
Fax: +32 (0)3 828 80 16
E-mail: info@databraille.be
Web: www.databraille.be
DE CEUNYNCK NV
Kontichsesteenweg 36
B - 2630 Aartselaar
Telefoon: +32 (0)3 870 37 51
Fax: +32 (0)3 887 19 20
E-mail: l.herremans@deceunynck.be
Web: www.deceunynck.be
EDITEC
5, rue des Berceaux
B - 7061 Casteau
Telefoon: +32 (0)65 72 32 45
Fax: +32 (0)65 72 38 16
ERGRA ENGELEN
Kerkstraat 23
B - 2845 Niel
Telefoon: +32 (0)3 888 11 40
Fax: +32 (0)3 888 14 36
E-mail: jos.engelen@ergra-engelen.be
Web: www.ergra-engelen.be
ERGRA LOW VISION
Carnegielaan 4 - 14
NL - 2517 KH Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 311 40 70
Fax: +31 (0)70 311 40 71
E-mail: info@ergra-low-vision.nl
Web: www.ergra-low-vision.nl
EROCOS INTERNATIONAL
Onze-Lieve-Vrouwstraat 90
B - 3550 Zolder
Telefoon: +32 (0)11 53 34 54
Fax: +32 (0)11 53 34 55
E-mail: info@erocos.be
Web: www.erocos.be
ESCHENBACH OPTIK BV
Osloweg 134
NL - 9723 BX Groningen
Telefoon: +31 (0)50 541 25 00
Fax: +31 (0)50 541 05 82
E-mail: mail@eschenbach-optik.nl
Web: www.eschenbach-optik.nl
ESCHENBACH VISUEEL CENTRUM
Plezantstraat 42
B - 9100 Sint-Niklaas
Telefoon: +32 (0)3 766 64 99
Fax: +32 (0)3 778 01 98
E-mail: paumen@visueelcentrum.be
EUREVA
Saturnusstraat 95
NL - 2516 AG Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 38 55 209
E-mail: info@eureva.nl
EVISION OPTICS
Postbus 18568
NL - 2502 EN Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 311 40 90
Fax: +31 (0)70 311 40 91
E-mail: info@evision.nl
Web: www.evision.nl
INTEGRA
Naamsesteenweg 386
B - 3001 Heverlee
Telefoon: +32 (0)16 35 31 30
Fax: +32 (0)16 35 31 44
E-mail: info@integra-belgium.com
Web: www.integra-belgium.com
KOBA VISION
De Oude Hoeven 6
B - 3971 Leopoldsburg
Telefoon: +32 (0)11 34 45 13
Fax: +32 (0)11 34 85 25
E-mail: info@kobavision.be
Web: www.kobavision.be
KOMFA
Postbus 3041
NL – 3760 DA Soest
Telefoon: +31 (0)35 588 55 83
Fax: +31 (0)35 588 55 84
E-mail: info@komfa.nl
Web: www.komfa.nl
LVI BELGIUM
Bouwelsesteenweg 18a
B - 2560 Nijlen
Telefoon: +32 (0)3 455 92 64
Fax: +32 (0)3 455 92 88
E-mail: info@lvi.be
Web: www.lvi.be
LVBC
James Wattstraat 13B
NL - 2809 PA Gouda
Telefoon: +31 (0)182 525 889
Fax: +31 (0)182 670 071
E-mail: info@lvbc.nl
Web: www.lvbc.nl
N. JONKER
Duifhuis 5
NL - 3862 JD Nijkerk
Telefoon: +31 (0)33 245 37 05
Fax: +31 (0)33 245 00 04
E-mail: n.jonker@hccnet.nl
Optical Low Vision Services
De Moucheronstraat 55
NL - 2593 PX Den Haag
Telefoon: +31 703 83 62 69
Fax: +31 703 81 46 13
E-mail: info@slechtzienden.nl
Web: www.slechtzienden.nl
RDG KOMPAGNE
Winthontlaan 200
NL - 3526 KV Utrecht
Telefoon: +31 (0)30 287 05 64
Fax: +31 (0)30 289 85 60
E-mail: info@rdgkompagne.nl
Web: www.kompagne.nl
REINECKER REHA TECHNIK NL
Oudenhof 2D
NL - 4191 NW Geldermalsen
Telefoon: +31 (0)345 585 160
Fax: +31 (0)345 585 169
E-mail: reinecker.nl@worldonline.nl
SENSOTEC
Gistelsesteenweg 112
B - 8490 Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 39 49 49
Fax: +32 (0)50 39 49 46
E-mail: info@sensotec.be
Web: www.sensotec.be
STICHTING SPITS
Blijdestijn 15
NL - 6714 DX Ede
Telefoon: +31 (0)318 63 16 82
E-mail: info@stichtingspits.nl
Web: www.stichtingspits.nl
TIEMAN BELGIE
Baron Ruzettelaan 29
B - 8310 Brugge
Telefoon: +32 (0)50 35 75 55
Fax: +32 (0)50 35 75 64
E-mail: info@tieman.be
Web: www.tieman.be
TIEMAN NEDERLAND
Koddeweg 39-41
NL - 3184 DH Hoogvliet
Telefoon: +31 (0)10 231 35 55
Fax: +31 (0)10 231 35 90
E-mail: info@tieman.nl
Web: www.tieman.nl
VAN DEN BOS OPTICAL
LOW VISION
De Moucheronstraat 55
NL - 2593 PX Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 383 62 69
Fax: +31 (0)70 381 46 13
E-mail: info@slechtzienden.nl
Web: www.slechtzienden.nl
www.loepen.nl
VAN HOPPLYNUS VISION CARE
Koningsstraat 101
B - 1000 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 214 09 50
Fax: +32 (0)2 214 09 57
VAN LENT SYSTEMS
Lithoyensedijk 25A
NL - 5396 NC Lithoyen
Telefoon: +31 (0)412 64 06 90
Fax: +31 (0)412 62 60 25
WORLDWIDE VISION
Oude Hondsbergselaan 9
NL - 5062 SM Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)13 528 56 66
Fax: +31 (0)13 528 56 88
E-mail: info@worldwidevision.nl
Web: www.worldwidevision.nl
INFOVISIE MAGAZINE
Driemaandelijks tijdschrift over technische hulpmiddelen voor blinde en slechtziende
mensen. Verkrijgbaar in zwartdruk, in gesproken vorm op audio-cd en in elektronische
vorm als HTML-bestand. Het elektronische formaat is gratis indien men zich
via e-mail aanmeldt bij de redactie.
Een diskette met de elektronische versie is verkrijgbaar tegen de gewone abonnementsprijs.
Redactie 2004:
KOC
Tel.: +32 (0)2 225 86 91
E-mail: gerrit.vandenbreede@vlafo.be
Web: www.koc.be
INFOVISIE vzw
Tel.: +32 (0)16 32 11 23
E-mail: jan.engelen@esat.kuleuven.ac.be
Web: www.infovisie.be
De organisaties Visio en Sonneheerdt werken ook in 2004 inhoudelijk mee aan InfoVisie Magazine.
Redactieteam:
Jan Engelen
Christiaan Pinkster
Gerrit Van den Breede
Marie-Paule Van Damme
Vormgeving:
zwartdruk: drukkerij Peeters, Leuven
audio-versie: FNB, Nederland
HTML-versie: KOC ism Michaël De Feyter
Abonnementen:
België & Nederland: 25 euro
Andere landen: 30 euro
Wie zich wenst te abonneren dient zich tot het KOC (zie hierboven) te richten.
Zonder schriftelijk tegenbericht wordt uw abonnement automatisch verlengd bij het begin van een nieuwe jaargang.
Verantwoordelijke uitgever:
Jan Engelen
Vloerstraat 67
B - 3020 Herent
De redactie is niet verantwoordelijk voor ingezonden artikelen. Enkel teksten die ondertekend zijn, worden opgenomen. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten.
Het redactieteam kan niet aansprakelijk gesteld worden voor onjuiste gegevens die door leveranciers of producenten werden meegedeeld.
© Artikels uit deze publicatie kunnen overgenomen worden na schriftelijke toestemming van de uitgever.