 |
| Foto van een beeldscherm |
Beste lezer,
Met dit nummer vat reeds het derde decennium aan waarin dit tijdschrift verschijnt! En daar zijn we fier op. Als lezer plukt u er de vruchten van met opnieuw een pak objectieve informatie. We doen als redactie ons uiterste best deze objectiviteit te behouden en verder te verbeteren.
Naast de vaste rubrieken zoals de agenda, de websitepresentaties, de update-info en de technische fiches van nieuwe hulpmiddelen hebben we een kwintet artikels bijeengeschreven die uw kennis zeker kunnen verrijken.
Voorleesmachines zijn ondertussen genoeg bekend. Maar er bestaan ook specifieke opties of uitbreidingen bij deze apparaten die het werken ermee intuïtiever maken en mogelijkheden toevoegen. We brengen ze onder uw aandacht in het eerste artikel.
Het belang van toegankelijke documenten moeten we ondertussen niet meer uitgebreid toelichten. Maar het OpenDocument Formaat (ODF) werpt een nieuw licht op de vlotte uitwisseling van elektronische documenten. België speelt hierin een voortrekkersrol. Hoe dat in elkaar zit, kan u lezen in een artikel van Jan Engelen.
Vergrotingshulpmiddelen bestaan in zuiver optische uitvoeringen, maar ook in elektronische versies. Om u door de bomen het bos te laten zien, zetten we ze allemaal eens duidelijk op een rijtje in een artikel dat tegelijk ook als KOC-keuzewijzer gepubliceerd is.
Een gsm kennen we ondertussen allemaal. Maar een ‘slimme’ gsm, een smartphone, gaat nog een stapje verder door functies zoals agenda, e-mail en muziekspeler (ook daisy) toe te voegen. Hoe zo’n smartphone toegankelijk wordt via spraakweergave, wordt uitgespit in een artikel van Christian Pinkster (Visio) dat hij oorspronkelijk schreef voor een Engelstalige conferentie.
Een ‘spin-off’ van onze ‘20 jaar Infovisie Magazine tentoonstelling’ is de serie artikels die de evolutie van geavanceerde hulpmiddelen overloopt. In elk nummer van deze jaargang worden de mondelinge toelichtingen die gegeven werden bij de verschillende thema-eilanden van de tentoonstelling, in tekstvorm gegoten. Het laat u toe nog eens na te genieten … Of voor degenen die het allemaal gemist hebben; uw kans om er ook een beetje bij geweest te zijn.
Veel leesplezier.
Gerrit Van den Breede
KOC
BlinfoTec, een Nederlandse website voor computergebruikers met een visuele beperking, introduceert de Nederlandse versie van Loadstone GPS, een gratis navigatiesoftware voor gebruik op de Series 60 mobiele telefoons. Gsm’s die uitgerust zijn met het Symbianbesturingssysteem en voorzien zijn van spraakweergavesoftware zoals Talks of MobileSpeak, kunnen, met behulp van de Loadstone GPS-software, worden ingezet als mobiel navigatiehulpmiddel voor blinden en slechtzienden. Omdat de meeste gsm’s uitgerust zijn met een vorm van draadloze communicatie, werd het mogelijk apparaatjes zoals een gps-ontvanger te gebruiken, zonder er uit te zien als een marsmannetje. Met de gratis Loadstone GPS-software is het mogelijk om voor de prijs van een gsm en een gps-ontvanger altijd een oriëntatiehulpje bij de hand te hebben. Naast de gratis beschikbaarheid verschilt Loadstone GPS van andere navigatie-oplossingen door het ontbreken van kaarten. Kaarten kosten nu eenmaal geld en het was de uitdrukkelijke bedoeling gratis te blijven. De gebruiker kan zelf kaarten maken door zoveel mogelijk navigatiepunten in te voeren. Op de BlinfoTecwebsite is een database beschikbaar met bijna een half miljoen postcodes en de daarbij behorende gps-coördinaten. Loadstone GPS is ook te gebruiken door mensen die wel kunnen zien. Gsm-masten kunnen gemarkeerd worden en van een naam voorzien worden. Zelfs zonder gps-ontvanger weet de bus- of treinreiziger dan waar hij of zij zich bevindt. In de duinen, het park of het bos, waar de gangbare navigatie software het laat afweten, is Loadstone GPS te gebruiken voor bijvoorbeeld het uitstippelen van wandelingen. Een programma om van het web afkomstige POI's (points of interest, markeerpunten) om te zetten naar het Loadstone GPS-formaat is op de BlinfoTecwebsite te vinden. Het programma is gemaakt met de (blinde) wandelaar in gedachten en speciaal geschikt voor gebruik bij lage snelheid. Info: Rob Melchers, +31 (0)20 690 54 89, info@blinfotec.org, www.blinfotec.org/loadstone-gps.
Een Duitse producent van brailleleesregels, Handy Tech, komt op de markt met drukgevoelige braillecellen. Zij noemen het ATC, Active Tactile Control. De braillecellen zijn zodanig uitgevoerd dat ze de vingerdruk waarmee de gebruiker ‘leest’ over de braillestiftjes, kan meten. De bijbehorende software zorgt er dan voor dat de tekst automatisch wordt doorgeschoven, zodat de lezer dat niet zelf moet doen via een toetsdruk. Vooral ook bij het aanleren van braille kan deze ATC-techniek nuttig zijn; de begeleider kan o.a. meten met welke snelheid gelezen wordt en met welke letters iemand moeite heeft om ze te herkennen. Het blijkt dat harder geduwd wordt op een letter of teken dat niet direct herkend wordt. Aan de hand van die gegevens kan de begeleider specifieke oefeningen opstellen. De techniek is nog vrij nieuw en wellicht zijn er nog andere voordelen aan verbonden. Meer info: www.handytech.de/de/normal/produkte/fuer-blinde/modular-evo/index.html.
Het schermuitleesprogramma Jaws 7.1 is nu beschikbaar. Deze versie van Jaws bevat opnieuw verbeteringen en toevoegingen. Zo zijn de mogelijkheden voor surfen op het internet verbeterd. Verder zijn er enkele belangrijke verbeteringen voor Microsoft Word en Microsoft Excel en is er ondersteuning voor Internet Explorer 7. Gratis bij iedere volledige versie van Jaws blijven de Real Speakstemmen. Meer info bij producent-leverancier Freedom Scientific of www.jawsplein.nl.
In het septembernummer van 2006 publiceerden we een aankondiging over de Pratende Computer; het was een oproep om deel te nemen aan bruikbaarheidstesten. Ondertussen zijn deze tests achter de rug, is het product verder verfijnd en ontvingen we onderstaand bericht van de programmeur:
Lees Voor is een eenvoudige schermlezer die bedoeld is als instapmodel voor 'betere' slechtzienden. Dit is een flink aantal mensen die niet of nog niet in aanmerking komen voor vergoeding van de gebruikelijke en vrij kostbare schermlezers en die hun handicap soms in sterke mate ontkennen. Lees Voor kan gedownload worden en uitgeprobeerd via www.depratendecomputer.nl en werd door een aantal patiënten met de oogziekte retinitis pigmentosa getest. Op bijgaande figuur is een foto van het schermbeeld te zien.
|
| Foto van een beeldscherm |
Toelichting figuur
schermbeeld. Uitsluitend teksten die eerst uit een ander programma op
het klembord gekopieerd zijn, kunnen met weinig aanslagen hoorbaar
gemaakt worden. De sprekende loep, die zich bovenaan in het
programmavenster bevindt en geel gekleurd is, kan door de tekst
verplaatst worden. Toets F3 maakt het volgende woord hoorbaar, F4 de
volgende regel. Met de muis kan in of naast de tekst geklikt worden
om zo woorden of zinnen hoorbaar te maken. Door met de muis op de
loep te klikken, kunnen bovendien met een soort van morsecode de
functietoetsen aangestuurd worden ("-" betekent links en
"." betekent rechts).
De
eerste gebruikers, die nog aardig met vergrote letters overweg
kunnen, zeiden dat zij het systeem in een tiental uren geleerd hebben
maar het echt niet dagelijks gebruiken. Zij kwamen met enkele
tientallen voorstellen die in de nieuwe versie opgenomen werden en
gaven aan er maar weinig (eigen) geld voor over te hebben. Verder
pleitten zij voor distributie over het internet met een
testmogelijkheid. En nu ben ik natuurlijk erg benieuwd of er ook
omzet ontstaat en of er in de laatste versie nog fouten gevonden
kunnen worden. De prijs bedraagt € 50.
Info: Joris Verrips,
auteur van Lees Voor, www.depratendecomputer.nl.
De bekende daisyspelers Victor Reader Classic van HumanWare zijn vernieuwd. De ClassicX en ClassicX+ hebben een paar aanpassingen ondergaan:
Meer info bij uw plaatselijke verdeler of via het web: www.humanware.ca/web/en/p_DP_VR_Classic.asp.
Het voor blinden en slechtzienden aangepaste Trekker gps-systeem is nu aan versie 3.0 gekomen. Enkele belangrijke nieuwe elementen in Trekker 3.0:
Voor informatie over upgrade-regelingen voor mensen die een eerdere versie (2.5 of 2.7) gekocht hebben, verwijzen we naar hun leverancier. Zoals ook met de vorige versies het geval was, kan de Trekker uitgebreid worden met de Maestro-organiserfuncties: contactpersonen, agenda, notities en software voor een daisyspeler.
De Topazbeeldschermloepen zijn nu leverbaar met pc-aansluiting (VGA reader). De Topazmodellen worden hierbij uitgebreid met een pc-connectiekit (€ 400), een bedieningspaneel en een voetschakelaar om te schakelen tussen pc, beeldschermloep of splitscreen (twee beelden samen op het scherm). Tevens zijn middels deze optie ook beeldafdekking (gordijnen) en schrijflijnen beschikbaar. Een Topaz met 21 inch-beeldscherm is ondertussen verkrijgbaar (€ 3.200). Meer info bij de producent en leverancier Freedom Scientific.
 |
| Topazbeeldschermloep |
De BasicPhone is een handige gsm voor senioren en personen met een (visuele) handicap. Hij kenmerkt zich door het bedieningsgemak. Het toestel heeft geen menu waarin men kan verdwalen. Alleen bellen en gebeld worden, al dan niet in combinatie met voice-mail (antwoordapparaat-functie). Het toetsenbord bestaat uit de bekende 10 cijfers, een knop om het gesprek te beginnen en een knop om het gesprek te beëindigen. Verder is het toestel uitgerust met een aan- en uitknop en een knop waarmee men de geluidssterkte kan regelen. Het gespreksvolume kan men tijdens het gesprek instellen, het belvolume op ieder ander moment. Het toestel heeft een geheugen waarin de geluidssterkte wordt opgeslagen, als u weer belt of gebeld wordt heeft u weer uw eigen geluidssterkte. Op de achterzijde is een lijstje zichtbaar met de negen namen waarvan u de nummers heeft laten programmeren. U hoeft dus geen nummers te onthouden. Naast de senioren blijkt de BasicPhone een goed hulpmiddel voor personen met een visuele handicap. De levering aan deze laatsten loopt in het algemeen via de bekende kanalen van de doelgroep zoals Worldwide Vision (NL), Stichting Beleyes (NL) en Integra (B). Naast de slechtzienden maken ook veel mensen met een motorische en/of psychische handicap gebruik van de speciale eigenschappen van de BasicPhone.
 |
| BasicPhone |
Het Tiresias Keyfont is een lettertype (font) met een zeer hoge leesbaarheid voor slechtziende personen, dat speciaal ontwikkeld is voor gebruik op toetsen, knoppen en schakelaars. Het Keyfont is gratis te downloaden via www.tiresias.org/fonts/keyfont.htm.
 |
| Tiresias Keyfont |
Gerrit Van den Breede – KOC
Voorleesmachines worden door blinden en zwaar slechtzienden reeds lange tijd gebruikt om gedrukte teksten te lezen. Zodra een blad in de machine geplaatst is en er op de startknop gedrukt is, wordt de tekst gescand, met OCR (Optical Character Recognition) omgezet naar een digitaal formaat en uitgesproken met een synthetische stem.
In de loop der jaren richtten de verbeteringen aan voorleesmachines zich vooral op het verhogen van de snelheid van het scannen en het verwerken van de tekst en op de kwaliteit van de synthetische stem.
Sinds kort zijn nieuwe producten op de markt verschenen. Deze toestellen kenmerken zich door een nieuwe bedieningsmethode en een verruiming van de doelgroep naar slechtzienden. Specifiek gaat het om de Tagarno LiveReader, een toestel dat al enkele jaren op de markt, maar weinig bekend is en de Easyreader Live met aanraakscherm of grafisch tablet van Koba Vision, dat begin 2006 geïntroduceerd werd.
De LiveReader is een combinatie van een geavanceerde beeldschermloep en een voorleesfunctie. Het systeem omvat een computer, een camera op zwenkarm, een plat aanraakscherm en de nodige software.
Als beeldschermloep beschikt de LiveReader over geavanceerde mogelijkheden om de tekst in een zo hoog mogelijk contrast maximaal leesbaar te maken.
De bediening van de voorleesfuncties gebeurt intuïtief via het aanraakscherm. Op het aanraakscherm kan men een stuk tekst aanwijzen dat vervolgens voorgelezen wordt. Hiervoor neemt de camera (i.p.v. de gebruikelijke scanner) het beeld van het document op. Dat beeld wordt vervolgens door de computer bewerkt zodat het kan voorgelezen worden. Tijdens het voorlezen worden de woorden opgelicht op het oorspronkelijke camerabeeld.
De computer kan verder gewoon gebruikt worden als bureaucomputer voor slechtzienden, mits de toevoeging van aanpassingen zoals vergroting en spraakweergave.
 |
 |
| LiveReader | |
De EasyReader Live met aanraakscherm is een voorleesmachine waaraan een aanraakscherm is toegevoegd. De tekst die door de voorleesmachine wordt ingescand, wordt (in ware grote of vergroot) getoond op het scherm.
Met één vinger kan men op het aanraakscherm het stuk tekst aanwijzen dat moet worden voorgelezen. De EasyReader Live met aanraakscherm is ook voorzien van een zoekfunctie waarmee kan worden gezocht naar woorden zoals een handtekening in een brief, het totaal in een factuur, enz.
Om foto's en teksten beter te kunnen waarnemen, kan de vergroting ingeschakeld worden. Het scherm kan gekanteld worden voor landscape (horizontaal) of portrait (verticaal) bladen.
 |
 |
| EasyReader Live met aanraakscherm | |
De EasyReader Live met tablet is een voorleesmachine voorzien van een grafisch tablet met bijbehorende pen. De EasyReader Live met tablet is ontwikkeld om blinden toe te laten volledig zelfstandig een tekst (bv. een contract) te lezen en van een handtekening te voorzien.
Werken met de EasyReader Live met tablet gebeurt als volgt: eerst wordt de tekst op de gebruikelijke manier door de voorleesmachine ingelezen, daarna wordt het blad op het tablet gelegd. De machine geeft ondersteuning om het blad op de juiste manier uit de scanner te halen en op het tablet te leggen.
Zodra met de pen over het tablet (en het blad) wordt bewogen, volgt de voorleesmachine de positie van de pen. Als de pen op het blad wordt gedrukt, wordt aangegeven of het gaat om een foto, een tekst of een lege ruimte.
Door met de pen over het blad te bewegen, kan de blinde ook de plaats van een woord op het blad opzoeken. Als bijvoorbeeld het voorlezen gestopt is bij het woord ‘handtekening’ dan kan de plaats van dat woord op het blad bepaald worden, door het toestel in zoekmode te zetten en de pen boven het blad te houden. Het toestel laat dan een pieptoon horen. Die toon verandert als de pen bewogen wordt. Hoe dichter bij het gezochte woord, hoe sneller de pieptoon.
|
 |
| EasyReader Live met tablet | |
Voorleesmachines met aanraakscherm richten zich specifiek op slechtzienden. De vergroting en contrastverhoging van een beeldschermloep worden uitgebreid met de voorleesfunctie van de voorleesmachine. Het luisteren naar de voorgelezen tekst vraagt minder inspanning dan het lezen van de tekst met een beeldschermloep en de slechtziende moet niet continu het leesplateau over en weer bewegen om de ganse tekst te lezen. Het aanraakscherm maakt het ook mogelijk om selectief te kiezen welke tekst wordt voorgelezen: bijvoorbeeld één bepaalde alinea of enkel het bijschrift bij een afbeelding. Voor een slechtziende maakt een aanraakscherm het gebruik van een voorleesmachine eenvoudiger. Hij moet niet steeds naar de volledige tekst luisteren, maar kan een specifiek stuk selecteren. Vooral voor slechtzienden die snel vermoeid geraken of die teksten willen/moeten lezen met een moderne, losse opmaak (tijdschriften, lectuur gericht op jongeren, schoolboeken, …) kan een voorleesmachine met aanraakscherm een adequaat hulpmiddel zijn.
De voorleesmachine met tablet is bedoeld om blinden volledig zelfstandig teksten te laten lezen én in te vullen. Toepassingen kunnen o.a. zijn: het invullen van een formulier, het ondertekenen van een contract, het ondertekenen van een met de computer geschreven en afgedrukte brief, … Een voorleesmachine met tablet kan blinden ook helpen om min of meer de layout van een tekst te begrijpen.
Deze nieuwe ontwikkelingen van hulpmiddelen vergroten ongetwijfeld de zelfstandigheid en het comfort van personen met een handicap, en er moet over gewaakt worden dat er voorzien wordt in een adequate terugbetaling. In Vlaanderen houdt dit de aanpassing van de refertelijsten in. Binnen het KOC (en het VAPH) wordt hieraan gewerkt.
Jan Engelen, Infovisie VZW en K.U.Leuven
In de huidige informatietechnologie is het zeer populair om over "open" te spreken en dit te gebruiken als een soort kwaliteitskenmerk. Open standaarden, Open source software, open formaten zijn hiervan enkele voorbeelden.
In deze bijdrage willen we even toelichten wat het Open Document Format (ODF) is en waarom die kennis belangrijk is voor mensen met een visuele handicap.
Wanneer men met de computer een document aanmaakt, en dat kan gaan van tekstverwerking over berekeningsbladen en presentaties tot allerlei grafische formaten en wiskundige formules, moet het resultaat van het werk in één bestand (soms meerdere) opgeslagen worden zodat het bewaard of eventueel getransporteerd kan worden via schijfjes, USB-geheugenstaafjes, e-mail of andere internetkanalen. Nemen we even het voorbeeld van tekstverwerking: in zo'n document moeten natuurlijk de tekst maar ook alle layoutinstructies (paginaindeling, lettertypes en -groottes enzovoort) bewaard worden. De grote softwarehuizen zoals Corel/Wordperfect en Microsoft hebben hiervoor eigen afspraken die zeer dikwijls niet of onvoldoende gedocumenteerd zijn. Bovendien was, en is, het zeer gebruikelijk om het documentformaat bij elke nieuwe versie van het tekstverwerkingsprogramma aan te passen. Op die manier worden de gebruikers verplicht om steeds de nieuwste versies in huis te halen. Ofwel worden hun documenten op zeker ogenblik onbruikbaar want niet meer leesbaar door de modernste versie.
Hiertegenover staan documentbeschrijvingen zoals HTML (de taal van het web) en XML, de extensible markup language, die volledig gedocumenteerd zijn en via internationale standaarden vastgelegd zijn. Hiermee wil men onder andere bereiken dat de documenten op zeer lange termijn leesbaar en bruikbaar blijven.
De ontwikkeling van dit formaat werd ingezet door de makers van tekstverwerkings- en ander software die hun product in het publieke domein ter beschikking stellen. In concreet gaat het over OpenOffice.org, dat gratis door iedereen te gebruiken is. Intussen zijn er wel heel wat meer producten die ODF ondersteunen.
Het ODF-formaat heeft volgende kenmerken:
Voor meer technische details verwijzen we naar de Nederlandse Wikipediapagina of naar de volledige ODF-standaard (zie achteraan).
Het ODF-formaat is volledig gebaseerd op XML-technologie die door het worldwidewebconsortium (W3C) gepromoot wordt en waarvan bovendien de toegankelijkheid via de W3C subgroep WAI onderzocht werd. Ook ODF zelf is onderzocht. Bij de uitwerking van de ODF-standaard door de OASIS-groep werd rekening gehouden met de noodzaak aan toegankelijkheid ervan. Toch doken nog problemen op toen de staat Massachussetts besloot ODF te adopteren (zie verder); een speciale toegankelijkheidssubgroep werd daarom in 2005 in het leven geroepen.
Er blijft ook nu nog wat verwarring leven: het is immers voor de (visueel beperkte of andere) gebruikers belangrijker dat de software toegankelijk is dan wel dat de resulterende documentformaten dat zijn. In de praktijk zullen die nooit door een mens maar enkel door machines gelezen worden. Toch is ook het formaat van belang omdat het al of niet de gegevens nodig voor een toegankelijke weergave kan bevatten.
Op dit ogenblik is het zo dat voornamelijk op Microsoft Windowsgebaseerde software een vrij goede toegankelijkheid biedt voor mensen met een visuele beperking. Niet omdat Microsoft daar voor zorgt, maar omdat een dozijn externe firma's vergrotingspakketten of schermuitleesprogramma's bouwt.
De pakketten die nu al ODF ondersteunen zijn echter minder toegankelijk dan de Microsoft Office-producten. Promotoren van unix/linux-systemen gaan ervan uit dat er op korte termijn programma's zullen gebouwd worden voor die systemen die van bij de start toegankelijkheid ingebouwd hebben. Of dit zal gebeuren is nog wel niet duidelijk. Hierover meer in een volgende bijdrage.
Een van de hoofddoelen van het Open Document Format is toegang tot informatie op lange termijn, zonder technische of wettelijke barrières. Doordat overheden zich meer en meer bewust worden van toegankelijkheidsproblemen wordt de keuze van documentformaten een aandachtspunt in het openbaar beleid.
Men verwacht dat ODF geleidelijk in gebruik genomen zal worden en dat dit proces vooral door overheden aangedreven zal worden. De ingebruikname van ODF door de staat Massachusetts zorgde in 2005 voor ophef in de ICT- en gehandicaptenwereld (zie bijvoorbeeld het Wikipedia-artikel waarvan de link achteraan dit artikel gegeven is). Maar intussen zijn er tientallen organisaties en firma's die voor het ODF-formaat gekozen hebben. En een ervan is de Belgische Overheid!
Op 23 juni 2006 heeft de Belgische federale regering beslist dat het ODF-formaat verplicht moet worden gebruikt in de administratie en mogen de overheden in 2008 alleen nog in dit open formaat onderling documenten uitwisselen. België is daarmee het eerste land ter wereld dat de gesloten formaten zal verbieden. Zoals verwacht kon worden, heeft Microsoft hier zwaar tegen geageerd. Bij het ministerie van justitie is ODF echter nu al ingevoerd.
In Nederland werd de overheid al enkele jaren terug al aangemaand open standaarden te promoten via de motie Vendrik, maar voorlopig is er geen beslissing genomen. (details in het Wikipedia-artikel over OpenDocument, zie achteraan)
Eind 2006 waren er elf tekstverwerkers die ODF ondersteunen, 6 rekenbladprogramma's en 5 presentatiepakketten. Bovendien zijn er minstens drie groepen software aan het ontwikkelen om Microsoft Word naar ODF om te zetten, namelijk SUN, de Open Document Foundation en het publiek domein Sourceforge.net project, "ODF Add-in for Microsoft Word".
Binnen het Engelse Royal National Institute of the Blind wordt ook gewerkt aan software die ODF naar Daisy omzet.
Minstens even belangrijk is het feit dat ODF intussen een internationale standaard geworden is. Standaardisatie van het ODF werd eerst binnen een werkgroep van de zogenaamde Oasis foundation ontwikkeld maar is sinds 30 november 2006 een officiële standaard aanvaard door de ISO (International Organization for Standardization) onder het nummer ISO/IEC 26300. Meer details achteraan.
De voorstanders van ODF hebben zich in verschillende verenigingen gevonden. De voornaamste zijn de ODF Alliance en OpendocumentXML.org.
 |
 |
| Logo ODF Alliance | Logo OpendocumentXML.org |
Intussen is echter ook Microsoft in de tegenaanval gegaan en heeft onlangs het Office Open XML formaat (OOXML) gelanceerd dat in elk geval in Office 2007 zal gebruikt worden, maar dat niet compatibel is met ODF.
Het lijkt er sterk op dat ODF zal doorbreken.
Maar wat veel belangrijker is voor mensen met een visuele handicap, is het feit dat de software die deze documenten kan aanmaken toegankelijk is. Via de ODF plugins voor Microsoft Word is in elk geval een ernstig bezwaar tegen het gebruik van ODF weggevallen.
ODF- en OOXML-basisinformatie
ODF-standaard
ODF- plugin voor MSWORD
http://sourceforge.net/project/showfiles.php?group_id=169337
ODF-promotie
Met dank aan Christophe Strobbe en Kris Van Hees (beiden K.U.Leuven) en Peter Korn (SUN Microsystems).
Gerrit Van den Breede – KOC
Een bril - en alles wat op een bril geplaatst kan worden - is een optisch vergrotingshulpmiddel dat we in deze keuzewijzer buiten beschouwing laten.
Een optisch vergrotingshulpmiddel realiseert een vergroting van 1,5 tot 6 maal door middel van een (glazen)lens. Het bestaat in een grote verscheidenheid aan uitvoeringen, al of niet met een ingebouwde verlichting. Bij ingebouwde verlichting spreken we van een lichtloep of een ‘leesloep met lamp’. Lichtloepen bestaan in vaste en draagbare uitvoeringen. Bij vergrotingen van minder dan 3 à 4 wordt ook gesproken van ‘leesglazen’.
Voorbeelden afbeeldingen van optische vergrotingshulpmiddelen
 |
 |
 |
| Handloep | Standloep | Visoletloep met heldere leesregel |
 |
 |
 |
| Bladzijdeloep (woordenboeken, naslagwerken) | Hoofdloep | Opzetloep (gps, rekenmachine, gsm, ...) |
 |
 |
 |
| Bladzijdeloep (Fresnellens) | Lichtloep (tafelmodel) | Borduurloep |
 |
 |
| Lichtloep (draagbaar) | Lichtloep (draagbaar) |
Een elektronisch vergrotingshulpmiddel heeft een camera (met uiteraard een optische lens), maar is daarnaast uitgerust met een elektronisch circuit dat het camerabeeld optimaliseert. Het contrast kan hiermee drastisch verhoogd worden, de vergroting kan tot 50 maal gaan (tafelmodellen) en de aflijning van de letters wordt scherper. Deze drie elementen maken dat het resultaat beter leesbaar is dan met een optisch vergrotingshulpmiddel.
Een beeldschermloep is een elektronisch vergrotingshulpmiddel dat bestaat uit een camera met zoomlens (vergroting) en een beeldscherm.
Een beeldschermloep wordt soms ook aangeduid met de term 'tv-loep' of met de Engelse afkorting CCTV (Closed-Circuit Television). De kenmerkende eigenschappen van een beeldschermloep zijn:
a. vergroting (3,5 tot 50
maal)
b. contrastverhoging
c. scherpe aflijning van
de letterranden.
Door de contrastverhoging en de scherpe aflijning van de letterranden onderscheiden de beeldschermloepen zich van optische hulpmiddelen zoals vergrootglazen en loepenbrillen. Met een beeldschermloep kunnen zowel handschrift als gedrukte tekst en afbeeldingen groter voorgesteld worden; met een hoger contrast, in artificiële kleuren en met omgekeerd contrast (invers beeld). Een aantal modellen kan ook gebruikt worden bij het schrijven en knutselen.
Beeldschermloepen zijn uitsluitend een hulp voor slechtzienden. Een lowvisiononderzoek om op basis van de restvisus en de evolutie van de oogaandoening het soort hulpmiddel (zuiver optisch of elektronisch versterkt) te bepalen, is aan te raden.
Op basis van de technische en functionele eigenschappen van de verschillende apparaten op de markt, kunnen vier categorieën beeldschermloepen onderscheiden worden:
De typeringen ‘draagbaar’ en ’meeneembaar’ zijn enigszins rekbare begrippen waarvan de grens niet altijd duidelijk is. Daarom geven we onze definitie mee:
Een tafelmodel beschikt steeds over een camera, een monitor (beeldscherm), een leesplateau en de nodige elektronica voor beeldvergroting, scherpstelling en contrastverbetering. Tafelmodellen zijn doorgaans vrij groot en zwaar waardoor ze bedoeld zijn om op een vaste plaats te gebruiken. Uitvoeringen met computeraansluiting (maar soms ook andere modellen) worden doorgaans aangeboden zonder beeldscherm omdat de (grote) monitor van de computer gebruikt wordt voor zowel de computer als de beeldschermloep.
Om het document vlot te kunnen bewegen onder de camera zijn de tafelmodellen voorzien van een heen en weer beweegbare (vier richtingen) plank die met de hand verschoven wordt onder de camera. Deze horizontaal bewegende plank is het leesplateau, ook wel leestafel of X-Y-tafel genoemd. Optioneel kan een gemotoriseerd leesplateau aangeschaft worden dat de tekst automatisch onder de camera doorschuift. Dit is slechts doelmatig voor een zeer kleine groep slechtzienden die moeilijkheden hebben met het bedienen van het standaard aanwezige leesplateau of die tegelijk moeten lezen en typen.
Bij tafelmodellen van beeldschermloepen varieert de vergrotingsfactor tussen 3 en 50.
Typisch voorbeeld van gebruik: iemand die voor thuisgebruik een leeshulpmiddel nodig heeft dat meer contrast en vergroting geeft dan bereikt kan worden met een zuiver optisch hulpmiddel (loepenbril, vergrootglas, lichtloep). Het apparaat heeft een vaste plaats in de woonkamer, bureau of studeerkamer, soms aangesloten op de computer of op een tweede camera om twee beelden tegelijk op één groot scherm te tonen. Uitvoeringen met twee camera’s zijn typisch voor gebruik in een klassituatie.
Mogelijke types zijn:
Tafelmodel beeldschermloepen die enkel over zwart-wit weergave beschikken, vormen de instap- of budgetmodellen.
 |
| Zwart-wit beeldschermloep met bijbehorend tafeltje |
Aandachtspunten bij het kiezen
Zwart-wit modellen zijn te overwegen als:
 |
| Zwart-wit beeldschermloep met tekst in omgekeerd contrast op het scherm |
Tafelmodel beeldschermloepen met volledige kleurenweergave vormen de grootste groep. Er zijn vele varianten beschikbaar. Een tafelmodel beeldschermloep met kleurenweergave en autofocus is op dit ogenblik het basismodel. De belangrijkste onderlinge verschilpunten zijn:
 |
 |
| Kleurenbeeldschermloep met plat scherm | Kleurenbeeldschermloep met bordcamera en splitscreenmogelijkheid zodat de twee camerabeelden tegelijk getoond worden op het scherm |
 |
 |
| Kleurenbeeldschermloep met panoramisch grootbeeldscherm en ondersteunende spraakboodschappen die eveneens op het scherm verschijnen | Kleurenbeeldschermloep met vrije ruimte onder de camera |
Aandachtspunten bij het kiezen
Tafelmodel beeldschermloepen met computeraansluiting zijn steeds kleurenuitvoeringen waarbij camera- en computerbeeld samen (split screen) op één scherm getoond worden.
 |
 |
| Beeldschermloep waarbij de camera vrij hoog boven het leesplateau staat en die een pc-beeld in split screen kan tonen | 'Klassieke' beeldschermloep met pc-aansluiting waarbij beide beelden in split screen getoond worden |
 |
 |
| Tafelmodel beeldschermloep met pc-aansluiting en bewegende camera i.p.v. verschuifbaar leesplateau | Tafelmodel met camera op zwenkarm en voorzien van pc-aansluiting |
Aandachtspunten bij het kiezen
De combinatie van twee beelden (beeld van de camera en beeld van de computer) op één scherm kan op twee manieren uitgevoerd zijn: ofwel één van de twee beelden op het volledige scherm ofwel de twee beelden tegelijk op één scherm (split screen). Bij split screen is veelal een groter scherm aanbevolen. Uitproberen is aangewezen om hierover uitsluitsel te krijgen. Het uitproberen kan bij sommige lowvisioncentra en ook bij de leveranciers.
Camera’s zijn kleine apparaten die op een draagbare computer, op een beeldscherm (monitor) of op een televisietoestel aangesloten worden. Ze kunnen meegenomen worden. De gebruiker neemt de camera mee naar de plaats waar moet worden gelezen. Daar moet dan vanzelfsprekend een beeldscherm beschikbaar zijn.
Typisch voorbeeld van gebruik: voor iemand die nood heeft aan een relatief makkelijk mee te nemen apparaat dat bijvoorbeeld in de bibliotheek, hotelkamer of weekendverblijf kan aangesloten worden op een beschikbare monitor of televisie.
 |
 |
| Draagbare camera die op een laptop aangesloten wordt. De camera kan zowel voor dichtbij als veraf gebruikt worden. Typisch apparaat voor studenten | Draagbare camera op zwenkarm. De camera kan zowel voor dichtbij als veraf gebruikt worden. Het apparaat kan aangesloten worden op een gewone televisie. Optioneel is een leesplateau beschikbaar |
 |
 |
| Opklapbare en draagbare camera-arm die op een (computer)monitor kan aangesloten worden | Handcamera die op een televisie aangesloten wordt |
Mogelijke types zijn:
Koffermodel beeldschermloepen bestaan uit een (hand)camera en een plat scherm (TFT), ze beschikken niet over een leesplateau. Deze modellen geven slechts een beperkte vergroting (3,5 tot 16 maal) en zijn daardoor enkel bruikbaar voor een enigszins beperkte groep slechtzienden.
Typisch voorbeeld van gebruik: iemand die een redelijke vergroting nodig heeft, bereid is wat gewicht mee te dragen en onafhankelijk van de netspanning wil lezen.
 |
 |
| Koffermodel beeldschermloep met handcamera | |
 |
 |
| Koffermodel kleurenbeeldschermloep met camera en scherm in één behuizing. De vergroting is traploos instelbaar met twee drukknoppen | Compact koffermodel met ingebouwde beeldschermloep met handcamera |
Compactmodel beeldschermloepen bevatten een camera en een scherm in één behuizing. Ze functioneren autonoom (onafhankelijk van de netspanning) omdat ze steeds op batterijen werken. De compactmodellen zijn zodanig klein dat ze onopvallend kunnen meegenomen worden in de jaszak, de handtas of aan een riemclip. Deze modellen geven slechts een beperkte vergroting (4 tot 8 maal) en zijn daardoor enkel bruikbaar voor een vrij beperkte groep slechtzienden.
Een draagbare beeldschermloep moet in de regel gezien worden als een aanvulling op een tafelmodel.
Typisch voorbeeld van gebruik: iemand die onderweg nood heeft aan meer contrast en vergroting dan bereikt kan worden met een zuiver optisch hulpmiddel (loepenbril, vergrootglas, lichtloep). ‘Op verplaatsing’ kan bijvoorbeeld betekenen in de bank, het postkantoor, de supermarkt of het restaurant. Typische teksten die met een compactmodel beeldschermloep gelezen worden zijn: formulieren, prijsaanduidingen, productomschrijvingen, verpakkingen en menukaarten.
 |
 |
| Korte aankondigingen in de krant lezen | Uitvoering met kantelbaar scherm |
 |
 |
| Vergroting in kleur | Lezen op verpakkingen in de supermarkt |
Aandachtspunten bij het kiezen
Het lettertype Times 10 points viermaal vergroot geeft:
Times 10 points
Het lettertype Times 10 points achtmaal vergroot geeft:
Times 10 points
| Eisen van de gebruiker | Mogelijkheden van het hulpmiddel | Besluit |
|---|---|---|
| Slechtziende heeft letter nodig van minstens 1 cm | Beelschermloep realiseert letter van maximum 1,4 cm | Geschikt |
| Slechtziende heeft letter nodig van minstens 1,6 cm | Beelschermloep realiseert letter van maximum 1,5 cm | Twijfel |
| Slechtziende heeft letter nodig van minstens 3 cm | Beelschermloep realiseert letter van maximum 2 cm | Ongeschikt |
Men vindt de vergrotingshulpmiddelen terug in de Vlibank
in volgende rubrieken:
2. hulpmiddelen voor personen met een visuele handicap
2.3. communicatie
2.3.1. lezen
2.3.1.1. lezen van handschrift
2.3.1.1.1. optisch hulpmiddel
2.3.1.1.2. beeldschermloep
2.3.1.1.2.1.tafelmodel beeldschermloep (incl.leesplateau)
2.3.1.1.2.2. camera (excl. leesplateau en beeldscherm)
2.3.1.1.2.3. koffermodel beeldschermloep (incl.scherm)
2.3.1.1.2.4. compactmodel beeldschermloep
2.3.1.1.2.5. gemotoriseerd leesplateau
2.3.1.2. lezen van gedrukte tekst
2.3.1.2.1. optisch hulpmiddel
2.3.1.2.2. beeldschermloep
2.3.1.2.2.1.tafelmodel beeldschermloep (incl.leesplateau)
2.3.1.2.2.2. camera (excl. leesplateau en beeldscherm)
2.3.1.2.2.3. koffermodel beeldschermloep (incl.scherm)
2.3.1.2.2.4. compactmodel beeldschermloep
2.3.1.2.2.5. gemotoriseerd leesplateau
Door de vooruitgang van de techniek bestaan er tafelmodellen die zodanig kunnen opgevouwen worden dat ze meeneembaar zijn; daardoor benaderen ze de functionaliteit van de koffer- en cameramodellen. Daartegenover zijn er koffermodellen en cameramodellen waarvan de functies (vergrotingsfactor en beeldinstellingen) die van de tafelmodellen benaderen.
Als gevolg van deze ontwikkelingen kan een slechtziende ervoor kiezen een bepaald koffermodel of cameramodel als zijn enige beeldschermloep te kiezen, weliswaar met een (klein) verlies aan leescomfort en vergrotingsmogelijkheden, maar met de extra mogelijkheid om de beeldschermloep te kunnen meenemen.
Om te kunnen kiezen tussen een tafelmodel of een cameramodel of een koffermodel, moet de individuele situatie van de persoon met een handicap in kaart gebracht worden. Afhankelijk van de individuele situatie zal er gekozen worden voor een vaste of voor een gemakkelijk mee te nemen beeldschermloep. Het is de taak van het MDT om samen met de slechtziende zijn/haar situatie te beschrijven en om een bewuste keuze te maken. Toepassen van de 'methode voor persoonlijke adviesverlening' helpt hierbij.
Een camera- of koffermodel beeldschermloep is een volwaardig hulpmiddel dat men vlot kan meenemen.
AZ Sint-Jan - low vision centrum
Rudderhove 10
8000 Brugge
Tel.: 050-45 21 11
De Poolster - Gehoor-, Spraak - en Visuscentrum
Poolsterstraat 20
1080 Brussel
Tel.: 02-468 10 91
MDT en IMB-erkend (M448)
samenwerking met UZ Brugman
HUDERF - low vision centrum (kinderen)
Van Gehuchtenplein 4
1020 Brussel
Tel.: 02-477 31 83
UZ Brugman ligt op hetzelfde terrein
Revalidatie-eenheid Ofalmologie Middelheim
Campus De Markgrave
Markgravelei 81
2018 Antwerpen
Tel.: 03-248 78 67
UZ Antwerpen - low vision centrum
Wilrijkstraat 10
2650 Edegem
Tel.: 03-821 33 72
UZ Brugman - low vision centrum
Van Gehuchtenplein 4
1020 Brussel
Tel.: 02-477 24 06
HUDERF ligt op hetzelfde terrein
UZ Gent - low vision centrum
De Pintelaan 185
9000 Gent
Tel.: 09-240 23 06
UZ Leuven - low vision centrum
Kapucijnenvoer 33
3000 Leuven
Tel.: 016-33 23 94
MDT en IMB-erkend (M221)
Christiaan Pinkster – Visio
Vertaling: Jan Engelen – Infovisie vzw en K.U.Leuven
Dit artikel bespreekt de mogelijkheden van het gebruik van een smartphone door mensen met een visuele handicap. De Nederlandse organisatie Visio, de nationale stichting voor personen met een visuele handicap, testte het schermuitleesprogramma MSS in combinatie met verschillende courant gebruikte toepassingen rond telefoneren en e-mail. Het gebruik van steeds kleinere toestellen is immers dé trend voor mobiel werken.
Visio is een Nederlandse stichting voor personen met een visuele handicap (blinden en slechtzienden). Visio biedt informatie en advies aan, samen met verschillende vormen van revalidatie, supervisie, opleiding en residentiële hulpverlening. Deze diensten richten zich op kinderen en volwassen met een visuele beperking, als enige beperking, of in combinatie met een andere sensoriële, fysische of mentale problematiek. Professionelen in dit domein, maar ook iedereen die in contact komt met deze kinderen of volwassenen, kan naar Visio komen voor advies, ondersteuning en opleiding.
Christiaan Pinkster is
adviseur computer- en communicatieaanpassingen &onderzoekscoördinator bij Visio-CTC (Centrum voor toepassing van
Communicatiehulpmiddelen).
Postbus 1180
1270 BD Huizen
Nederland
Tel. 00 31 35 6973200
E-mail: christiaanpinkster@viso.org
De ontwikkelaars van toegankelijkheidssoftware zijn in een hoog tempo bezig met de ontwikkeling van schermuitleesprogramma’s (‘screenreaders’) en spraakweergave om courant gebruikte, mobiele apparaten bruikbaar te maken voor mensen met een visuele handicap. Het gebruik van een smartphone, samen met Windows Mobile, lijkt een goede oplossing te vormen voor bereikbaarheid via telefoon en e-mail. De meest gebruikte computertoepassingen - MSN, Hotmail, internet en Outlook - zijn op dit platform in basisuitvoering beschikbaar.
Visio testte Mobile Speaksmartphone (MSS), het schermuitleesprogramma van Code Factory met de Nederlandstalige spraaksynthesiser van Acapela.
In deze bijdrage bespreken we eerst de gebruikte hard- en software nl., de HTC MteoRsmartphone met de Nederlandstalige versie van Windows Mobile 5 en het plooibare Stowaway Bluetoothkeyboard. Hierna wordt de werking van MSS bekeken en bespreken we de testresultaten voor verschillende computertoepassingen. We brengen ook verslag uit van de technische evaluatie van de mogelijkheden van de smartphone. Tot slot pogen we het gebruik van een compact apparaat door mensen met een visuele handicap te kaderen. Voor de snelle lezer: het laatste deel van dit artikel bespreekt de bruikbaarheid van zo’n toestel.
 |
| The HTC MteoRsmartphone |
Het valt niet mee om juist te definiëren wat een smartphone tot smartphone maakt. Een eerste aanzet zou kunnen zijn: een smartphone is een in de hand draagbaar toestel dat de functionaliteit van een mobiele telefoon, een pda (personal digital assistant) en een multimediatoestel combineert.
De hoofdfunctie van een smartphone is telefoneren en spraak is daarom een primaire functie. Telefoongesprekken kunnen gemaakt worden door nummers in te tikken of door ze te selecteren uit een telefoonboek. Tekstboodschappen (sms) en multimediaberichten (mms) kunnen gemakkelijk vanuit het telefoonboek verstuurd worden.
De smartphone bevat de mobiele versie van Microsoft Outlook. Het gebruik van de meegeleverde synchronisatiesoftware (ActiveSync) laat toe e-mailcontacten, taken en afspraken actueel te houden met deze op een aangesloten pc. Op de smartphone kunnen nieuwe items aangemaakt of bestaande gewijzigd worden. Met het programma ClearVue Suite kunnen vier documenttypes: PowerPoint-, Excel- Word- en pdf-bestanden op het scherm getoond worden. Bij een actieve internetverbinding kan MSN-messenger (chatten) gebruikt worden en kunnen ook e-mailberichten opgevraagd worden.
De HTC MteoR heeft een 1,3 megapixel camera voor foto’s en video-opnamen. Met de Windows Media Player kunnen video- en audiobestanden weergegeven worden.
 |
| Het plooibare Stowaway Bluetoothtoetsenbord |
Om e-mailberichten, sms-boodschappen, taken en afspraken in te voeren of om op het internet te werken of the chatten (MSN Messenger), kan er veel tijd gewonnen worden door een extern toetsenbord draadloos aan te sluiten. Hierop zijn dan ook sneltoetscombinaties beschikbaar voor verschillende, dikwijls gebruikte acties. We gebruikten de qwerty-versie bij onze testen.
 |
| Het schermuitleesprogramma Mobile Speaksmartphone |
MSS is de eerste screenreader voor smartphones, gebaseerd op het Windows Mobilebesturingssysteem. Het doel van de screenreader is om de inhoud van een scherm hoorbaar te maken. De spraakoutput volgt de cursor en de bevelen die op het toetsenbord gegeven worden.
Verschillende toepassingen worden geëvalueerd op hun nuttigheid en gebruiksgemak:
Het ’today’-scherm, het startmenu en het oproepen van programma’s zijn volledig toegankelijk via het externe toetsenbod maar ook via de smartphonetoetsen. Voor het lezen verdient het aanbeveling de smartphonetoetsen te gebruiken. Bij gebruik van de navigatietoetsen (pijl omhoog / pijl omlaag) wordt de verlichte tekst op het scherm uitgesproken. De linker softtoets opent het startmenu. Daarna kan met de navigatietoetsen de gewenste toepassing gekozen worden. Eenmaal drukken op de navigatietoets simuleert de ’enter’-toets waardoor het gekozen programma geopend wordt.
Een telefoongesprek kan gestart worden door de nummertoetsen van het toetsenbord te gebruiken en daarna op de ’talk’-toets te drukken. De cijfers worden één voor één uitgesproken. Het is ook mogelijk om het adresboek (’contact list’) te gebruiken. Op en neer scrollen door het adresboek gebeurt met de pijltjestoetsen. De ’enter’-toets moet daarna ingedrukt worden om de keuze te bevestigen.
Naast de beltoon triggert een binnenkomend gesprek ook de gesproken weergave van de informatie over de oproeper. Deze komt uit het adresboek indien de oproeper bekend is, zoniet wordt het nummer uitgesproken. Met de linker softtoets wordt de telefoon opgenomen, met de rechter wordt het gesprek geweigerd en wordt de oproeper direct met het voicemailsysteem doorverbonden.
Het ’today’-scherm toont de lijst van ongelezen berichten en e-mails. Gaat men over op de mailfunctie, dan wordt het hele bericht voorgelezen. Om berichten en e-mails op te stellen, bewijst het externe toetsenbord zijn diensten. Het verzenden, beantwoorden en wissen van berichten en e-mails kan met dit extern toetsenbord vlot gebeuren, maar het kan ook via het toetsenbord van de telefoon zelf.
Als men in de agenda kiest voor maandweergave, zal men niet te horen krijgen of er een afspraak aanwezig is of niet. Wanneer men een dag aanklikt, wordt de eerste afspraak van die dag wel uitgesproken. Met de pijltoets naar beneden worden de andere afspraken uitgesproken. Als men meer info over een afspraak wil, activeert men deze door op de entertoets te drukken. Met de MSS-cursor in de onbeperkte mode (in te stellen door de <HOME> - <3>-combinatie) wordt de volledige tekst van het scherm uitgesproken. Om nieuwe afspraken in te voeren, is het externe toetsenbord zeer handig omdat de tekst dan gemakkelijk ingetikt kan worden.
Helaas kunnen Word-, Excel- en pdf-documenten niet gelezen worden met de Mobile Speaksmartphone. Het Clearvueprogramma dat de documenten toont kan wel opgestart worden, maar het geopende document kan niet gelezen worden. Het systeem crasht en men moet de smartphone volledig resetten om terug te kunnen werken.
Het lezen van webpagina's kan gebeuren met de navigatietoets en beide softtoetsen. Een webadres intikken, kan het makkelijkst met behulp van het externe toetsenbord. MSS meldt eerst het aantal links op de gevraagde pagina en begint dan de pagina zelf voor te lezen. Met de hometoets, gevolgd door de pijl naar rechts, wordt de cursor naar de volgende link gebracht. De link is echter niet onmiddellijk geactiveerd omdat MSS in leesmode staat. Om de link effectief te volgen, moet men de beide pijltoetsen (pijl omhoog en pijl omlaag) eenmaal indrukken, gevolgd door het indrukken van de navigatietoets.
Zodra MSN gestart is, worden de contacten, die online zijn, getoond bovenaan het scherm. Het aanklikken van een contact start de chatsessie. Om tekst in te brengen, kan men het externe toetsenbord gebruiken. De boodschap wordt verzonden nadat men op de entertoets gedrukt heeft. Om de tekst in het chatveld te lezen, moet de onbeperkte leesmode van MSS ingesteld worden met <HOME> - <3>. MSS begint dan het scherm lijn per lijn uit te lezen. Als er ondertussen nieuwe tekst gearriveerd is, wordt die niet uitgesproken. Om hem te horen, moet de onbeperkte leesmode afgezet en weer opgezet worden. Maar er is geen hoorbare waarschuwing voorzien voor het binnenkomen van nieuwe tekst.
De Windows Media Player is volledig toegankelijk met de navigatietoetsen en alle nodige informatie wordt uitgesproken. Met het synchronisatieprogramma ActiveSync kan men de favoriete muziek vlot overbrengen van pc naar smartphone. Maar het verdient dan aanbeveling om zeer veel geheugen te voorzien in de smartphone.
MSS is een excellente oplossing voor het lezen, editeren en herschrijven van inhoud en - niet te vergeten - om te telefoneren. Als men alleen wil lezen, is het externe toetsenbord niet nodig. Door het gebruik van de navigatietoets wordt het gros van de inhoud leesbaar gemaakt. De screenreader is bijzonder nuttig bij gebruik van Outlook (agenda, e-mail, takenbeheer) en bij de synchronisatie tussen pc en smartphone. Om afspraken, e-mails en sms-berichten te verwerken, is het aangewezen een extern toetsenbord aan te sluiten. Het surfen op internet en het chatten met MSN zijn allesbehalve eenvoudig en een pak geduld en creativiteit zijn nodig om deze toepassingen te kunnen gebruiken.
Voor mensen in een jobsituatie, studenten met een drukke agenda en een overladen mailbox heeft de Mobile Speak martphone een duidelijke meerwaarde, ook omdat hij inzetbaar is voor de meeste communicatie- en planningstoepassingen.
In plaats van te surfen of te chatten met dit toestel, is het verstandiger om naar muziek te luisteren. Dat zal veel beter lukken en veel minder stress veroorzaken.
Voornaamste kenmerken:
Heidi Verhoeven, Gerrit Van den Breede - KOC
Als we spreken over evolutie, denken we spontaan aan een gebeuren over vele jaren. De evolutie van de mens tot wie hij nu is, bedroeg miljoenen jaren, de evolutie van de aarde tot wat ze nu is, zelfs miljarden jaren.
De evolutie van de hulpmiddelen echter, bestrijkt slechts enkele jaren. Als we in de hulpmiddelenwereld spreken van de oertijd, dan hebben we het over maximaal dertig jaar geleden. En, inderdaad, dertig jaar geleden was het in deze hulpmiddelenwereld allemaal nog zeer primitief. Althans, vergeleken met de huidige mogelijkheden. Want, de hulpmiddelen die dertig jaar geleden op de markt verschenen, waren in die tijd revolutionair.
Naar aanleiding van het twintigjarig bestaan van Infovisie Magazine, organiseerden we in het najaar van 2006 een tentoonstelling over de evolutie van de hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden. De tentoonstelling was opgebouwd rond acht thema's: productie van het papieren brailleschrift, braille als weergavemedium voor de computer, spraaksynthese als weergavemedium voor de computer, vergroting van het computerbeeld, leeshulpmiddelen voor slechtzienden, lees- en schrijfhulpmiddelen voor blinden, de adviesverlening rond hoogtechnologische hulpmiddelen en de Blind d mobiel met het hulpmiddelenaanbod van vandaag.
Geïnteresseerden die niet de tijd vonden om de tentoonstelling te bezoeken, kunnen in dit en de volgende nummers van Infovisie Magazine, de uitleg bij de verschillende thema-eilanden lezen en zo de evolutie van de hulpmiddelen volgen.
We beginnen bij de hulpmiddelen voor slechtzienden: vergroting van informatie op papier en vergroting van informatie op computer.
Slechtzienden kunnen tekst op papier lezen dankzij apparaten die de tekst vergroot weergeven op een scherm. Deze apparaten noemen we beeldschermloepen (zie ook het artikel over vergrotings-hulpmiddelen eerder in de nummer). De tekst (een boek, een krant, een brief, …) wordt op een leesplank gelegd. Een camera neemt een beeld van de tekst en geeft deze vergroot weer op een scherm.
 |
| Tafelmodel beeldschermloep van Koba Vision (Belgisch! - 1994). Het apparaat was bedoeld om in de living te zetten, vandaar de mooi afgewerkte uitvoering |
De eerste beeldschermloepen waren gigantische apparaten waarin een camera gemonteerd was waarmee de tekst werd gefilmd. Deze tekst werd dan vergroot weergegeven op een al even gigantische televisie. Met een draaiknop kon je de vergroting regelen. Een andere knop regelde de scherpstelling. Met een knop op de televisie regelde je het contrast: witte tekst op zwarte achtergrond of zwarte tekst op witte achtergrond. De tekst lag op een leesplank die de lezer van links naar rechts en van voor naar achter, en omgekeerd, kon bewegen.
 |
| Beeldschermloep van Philips met elektronische zoom gekoppeld aan een tv |
Een eerste evolutie binnen de beeldschermloepen was de uitvinding (van Philips) van de elektronische zoom. De overgang van manueel inzoomen en scherpstellen naar elektronisch inzoomen en automatisch scherpstellen, was geïntroduceerd. Het voordeel van de elektronische zoom is een eenvoudigere bediening met slechts twee drukknoppen, ten opzichte van een handmatig te bedienen draai- of schuifknop. Het mechanisme bestaat uit een elektromotor die de zoomlens van de camera verdraait. Het automatisch scherpstellen (autofocus) vereist een gelijkaardig mechanisme en gebeurt volledig automatisch zoals bij een fotocamera. Ook hier is het voordeel dat de gebruiker niet meer aan een draai- of schuifknop moet draaien om een scherp beeld te bekomen én te behouden.
Interessant bij dit apparaat is ook dat Philips een hulpmiddel op de markt bracht. Philips produceert immers normaalgezien enkel producten voor de grote massa. Een product op de markt brengen voor een beperkte doelgroep was voor zo’n bedrijf toen (en nu nog steeds) een uitzondering.
 |
| Groene beeldbuis met handcamera |
Een volgende stap kwam er met de uitvinding van de groene beeldbuis. Hiermee was het mogelijk om groene tekst op een zwarte achtergrond weer te geven. Immers, sommige slechtzienden zijn niet gebaat met de mogelijkheid om witte tekst op zwarte achtergrond te zien in plaats van de gebruikelijke zwarte tekst op witte achtergrond. Sommigen hebben nood aan andere kleuren om de tekst te kunnen lezen. Indien groene tekst op een zwarte achtergrond niet leesbaar was, werd een roodgekleurd voorzetscherm op de tv geplakt (met klittenband/velcro) zodat de lezer gele tekst op een zwarte achtergrond te zien kreeg.
 |
| Delta Loupe |
De Delta Loupe was de eerste beeldschermloep met een plat scherm. Zeer zeldzaam voor een apparaat van meer dan tien jaar oud. Nog revolutionair was de TVI: een montage van de camera in een ‘muis’. Met deze handcamera kon je over de tekst bewegen, het verschuiven van de tekst op een leesplank was niet meer nodig. Het apparaat was daardoor ook plots ‘meeneembaar’. Immers, je kon overschakelen op de camera op statief en het scherm op een ander statief monteren. Of, je kon overschakelen op de ‘cameramuis’, het scherm afhaken, alles in een bijbehorend tasje steken en meenemen. Je had je ogen op zak!
Wanneer de leesplank, waarop de tekst ligt, (te) snel verschoven wordt, zag je, vroeger (en nu nog), op het scherm een nazweem, een soort streep. Dit heeft te maken met de responstijd van het scherm. Met de responstijd wordt de snelheid aangegeven waarmee het scherm reageert op een verandering van het weergegeven beeld. Als het scherm te traag reageert dan ziet men de oude en de nieuwe inhoud heel even tegelijkertijd. Bij een bewegend beeld ziet men dan een lichtsliert achter het bewegende deel (bv. letter) van het beeld.
De nazweem is zeer storend, maar is heden ten dage, in hoge mate weggewerkt. Dit dankzij sterk verbeterde camera’s en beeldschermen. De betere modellen van zowel de klassieke beeldschermen (CRT) als de platte schermen (LCD/TFT) hebben tegenwoordig een voldoende snelle responstijd waardoor de storende nazweem bijna verdwenen is.
Op de tentoonstelling werden twee apparaten getoond die opmerkelijk zijn wat betreft uitzicht en samenstelling. Eén apparaat is uniek. Het apparaat werd uitgevonden door een man die niet de financiële mogelijkheden had om een ‘professionele’ beeldschermloep te kopen. Hij kreeg van een bewakingsfirma een afgedankte bewakingscamera en een bijhorende monitor (beeldschermpje). Hij vroeg aan een vriend om deze te monteren, knutselde een leesplank in elkaar en produceerde zo zijn eigen, unieke, beeldschermloep.
 |
| Zelfgemaakte beeldschermloep |
Een tweede apparaat werd gedemonstreerd om aan te tonen dat er ook vroeger, weliswaar ‘primitief’, al aan ergonomie werd gedacht. Het betreft een beeldschermloep waarvan het scherm de mogelijkheid had om te kantelen en in hoogte verstelbaar was met een draaimechanisme.
 |
| Ergonomische beeldschermloep (Tieman, nu Optelec) |
Vandaag de dag bestaan er beeldschermloepen in allerlei uitvoeringen. Kleuren instellen, tekst inscannen met een camera (i.p.v. met een scanner), de snelheid van het ‘voorbijschuiven’ van de tekst instellen, tekst laten verschijnen in kolommen of in rijen, tekst automatisch onder de camera te bewegen, nog meer lichtgewicht apparaten, autofocus in plaats van handmatig scherpstellen, koppeling met de computer, … behoren allemaal tot de mogelijkheden (zie www.koc.be: Keuzewijzer vergrotings-hulpmiddelen voor slechtzienden of het reeds eerder vermelde artikel over Leeshulpmiddelen in dit nummer van Infovisie Magazine).
 |
| MyReader (2005) |
En wat verwachten we nog in de toekomst? Een verdere vermindering of zelfs uitschakeling van de nazweem, compactere uitvoeringen die ook als bureaumodel bruikbaar zijn en tekstherkenning bij modellen met pc-aansluiting zijn niet veraf! Wij volgen het op voor u!
Informatie op een ‘gewoon’ computerscherm is te klein voor een slechtziende om te lezen. Een eerste oplossing hiervoor waren de voorzetschermen. Een voorzetscherm, al of niet met lichtafscherming, werd op het computerscherm gezet, met klittenband (velcro) of met een opzetsysteem. Deze voorzetschermen zijn in feite glazen of plastieken vergrootglazen die slechts een beperkte vergroting van factor anderhalf tot twee realiseren. Het schermoverzicht wordt hierbij wel behouden.
 |
| Voorzetscherm met lichtafscherming (links op de foto) - Voorzetscherm zonder lichtafscherming (rechts op de foto) |
Een volgende ontwikkeling was de realisatie van vergroting op het scherm zelf. In eerste instantie gebeurde dit hardwarematig. Een circuitkaart (Vista) werd in de computer gemonteerd. Een speciale muis (TeleSensory SuperVista) zorgde voor de instelling en de bediening van de vergroting. Vergroting gebeurde eerst onder MS-DOS, vervolgens onder Mac OS & MS-Windows en nu ook onder Symbian en Windows Mobile voor gsm’s en ander draagbare apparaten. Bij vergroting verliest men steeds het schermoverzicht. Om deze vervelende eigenschap te compenseren, zijn verschillende methodes bedacht waaronder de werkwijze die enkel een gedeelte rondom de muispijl vergroot (zie foto hieronder).
 |
| Vergroting onder Mac OS (1987) |
Sinds enkele jaren gebeurt vergroting nog enkel via software. Zoomtext is nog steeds het meest bekende softwarepakket op gebied van vergrotingssoftware. Om de meest optimale vergroting en het meest optimale contrast in te stellen, beschikt vergrotingssoftware, zoals Zoomtext, over een heel scala instelmogelijkheden: lettertype-afronding, kleuren voor- en achtergrond, diverse schermopdelingen en automatisch doorschuiven van grote letters.
Verder toonden we op de tentoonstelling nog een toetsenbord waarvan de toetsen voorzien waren van klevers met grote letters, cijfers en andere tekens. Er was ook een speciaal gemaakt toetsenbord waarvan de toetsen voorzien zijn van grote gegraveerde letters in een hoog kleurencontrast (zwart/wit, geel/zwart). Grote letterstickers worden op bestaande toetsenborden gekleefd en slijten snel. Een toetsenbord met gegraveerde en geverfde, grote letters gaat veel langer mee.
Vandaag de dag is Zoomtext het meest gebruikte hulpmiddel om het schermbeeld van een computer te vergroten. Door de vergroting van een deel van het scherm verliest de gebruiker het overzicht van het scherm. Diverse trucjes in de software en het gebruik van een groter beeldscherm kunnen dit euvel oplossen (zie www.koc.be: publicaties\keuzewijzers\grote breedbeeldschermen).
De toekomst brengt ons wellicht nog meer oplossingen: nog stabielere vergrotingssoftware, nog grotere (breed)beeldschermen zonder nazweem, nog meer verfijnde instelmogelijkheden om het verlies aan schermoverzicht te compenseren, …
We presenteren u een vijftal van de meest in het oog springende websites die wij graag onder uw aandacht willen brengen. De sites zijn alfabetisch geschikt.
BraillePost
- www.braillepost.be
Viertalige site waarop de
bezoeker een brief of wenskaart in braille kan sturen naar een blinde
persoon. Er zijn geen kosten voor de verzender of bestemmeling.
Eyefo
- www.ophthalmologia.be/eyefo
Website met een bundeling
sociale informatie in verband met een visuele handicap. De site is in
de eerste plaats gericht op oogartsen, maar biedt ook voor anderen
een overzichtelijke blik op verschillende aspecten die niet medisch
zijn.
JAWS
Plein - www.jawsplein.nl
JAWS Plein is het
Nederlandse webportaal voor iedereen die met Jaws werkt en/of meer
van dit schermuitleesprogramma wil weten.
Reinaerde
- www.reinaerde.nl
Reinaerde biedt
dienstverlening aan kinderen en volwassenen met een verstandelijke en
lichamelijke beperking. Vanaf november is het programma ReadSpeaker
daar in gebruik. ReadSpeaker (letterlijk vertaald: leesspreker) leest
alle teksten voor die op de webpagina's staan. Op elke pagina van de
website staat daarvoor een voorleesknop.
VDAB:
werk zoeken voor personen met een handicap -
www.vdab.be/personenmeteenhandicap
Als je een handicap hebt,
is het niet altijd gemakkelijk om je weg te vinden op de
arbeidsmarkt. Op deze webpagina wordt een overzicht gegeven van waar
je zoal terecht kan voor bijkomende hulp. Geldig voor België.
12 tot 14 april 2007
ICTA
Eerste
internationale conferentie over informatie- en
communicatietechnologie en toegankelijkheid. Ze
wordt georganiseerd door de Research Unit of Technologies of
Information and Communication (UTIC), Higher School of Sciences and
Techniques van de universiteit van Tunis, in samenwerking met The
Tunisian Association for the Development of Digital Technology and
Human Resources. De conferentie richt zich
in de eerste plaats tot professionelen.
Plaats:
Hammamet, Tunesië
Info:
Website: www.esstt.rnu.tn/utic/tica2007
19 tot 21 april 2007 (*)
REVA
2007: Informatiebeurs voor personen met een handicap en ouderen
Beurs
over hulpmiddelen en diensten voor personen met een handicap,
waaronder ook blinden en slechtzienden. Dit evenement richt zich tot
het grote publiek.
Plaats:
Flanders Expo, Gent, België
Info:
www.reva.be
9 tot 11 mei 2007
SightCity
2007: Internationale hulpmiddelenbeurs
Beurs over
geavanceerde hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden. De toegang
is gratis en dit evenement richt zich tot het grote publiek.
Plaats:
Sheraton Luchthaven Hotel, Frankfurt, Duitsland
Info:
www.sightcity.net
17 tot 19 juli 2007 (*)
Sight
Village 2007
Hulpmiddelenbeurs met een groot aandeel Britse
producenten van geavanceerde hulpmiddelen voor personen met een
visuele handicap. Naast het beursgedeelte worden er ook lezingen
gehouden over onderwerpen die verband houden met hulpmiddelen. Deze
beurs richt zich tot het grote publiek en de toegang is gratis.
Plaats:
Clarendon Suites, Hagley Road, Birmingham,
Groot-Brittanië
Info:
Stewart Morehead
Queen Alexandra College
Court Oak Road,
Harborne
Birmingham B17 9TG
Groot-Brittanië
Telefoon:
+44 121 428 5050
E-mail: sv@qac.ac.uk
Website:
www.sightvillage.org
28 tot 31 augustus 2007
CVHI
2007: 5th Conference and Workshop on Assistive
Technologies for People with Vision and Hearing Impairments:
Assistive Technology for All Ages
Internationale conferentie
over technologie voor personen met een visuele en auditieve handicap.
Op 23 oktober wordt een preconference dag
met workshops georganiseerd. Deze conferentie richt zich
hoofdzakelijk tot professionelen en heeft specifieke aandacht voor
het werk van jonge onderzoekers.
Plaats:
Hotel Alixares, Granada, Spanje
Info:
Prof. Marion Hersh
University of Glasgow
Telefoon: +44 141 330
4906/5978
E-mail: m.hersh@elec.gla.ac.uk
Website:
www.elec.gla.ac.uk/Events_page/CVHI/cvhi/pages/cvhi-2007.php
3 tot 5 oktober 2007 (*)
AAATE
2007: European Conference for the Advancement of Assistive Technology
in Europe
Negende conferentie over de vooruitgang van
geavanceerde hulpmiddelen voor personen met een handicap. Deze
conferentie richt zich hoofdzakelijk tot professionelen.
Plaats:
Kursaal Centre, San Sebastian, Spanje
Info:
www.fatronik.com/aaate2007
14 tot 17 oktober 2007
ASSETS
2007
Negende internationale conferentie over computers en
toegankelijkheid. De conferentie richt zich in de eerste plaats tot
professionelen.
Plaats:
Tempe, Arizona, Verenigde Staten
Info:
Enrico Pontelli
New Mexico State University
Verenigde
Staten
E-mail: epontell@cs.nmsu.edu
Website:
www.acm.org/sigaccess/assets07
7 tot 11 juli 2008 (*)
ICCHP
2008: International Conference on Computers Helping People with
Special Needs
Elfde internationale conferentie over hoe
computertechnologie behulpzaam kan zijn voor personen met een
handicap en specifieke behoeftes. Op 7 en 8 juli wordt een
preconferentie gehouden met workshops en seminaries over specifieke
onderwerpen. Deze conferentie richt zich hoofdzakelijk tot
professionelen.
Plaats:
Johannes Kepler University, Linz, Oostenrijk
Info:
ICCHP Conference Office
Klaus Miesenberger
Johannes Kepler
Universität Linz
Institute Integriert
Studieren
Altenbergerstraße 69
4040
Linz
Oostenrijk
Telefoon: +43 732 2468 1291
Fax: +43 732
2468 28821
E-mail: icchp@aib.uni-linz.ac.at
Website:
www.icchp.org
(*): Activiteiten waar het KOC en/of Infovisie vzw aan deelnemen.
 |
 |
| MLS OCR-module | |
Producent
LVI
AB
Verkstadsgatan 5
352 46 Växjö
Zweden
Tel:
+46 470 72 77 00
Fax: +46 470 72 77 25
E-mail: info@lvi.se
Web:
www.lvi.se/sprak/eng/produkter/cctv/mls/mls_ocr.htm
Leveranciers en prijzen
 |
| MLS Office OCR |
Producent
LVI
AB
Verkstadsgatan 5
352 46 Växjö
Zweden
Tel:
+46 470 72 77 00
Fax: +46 470 72 77 25
E-mail: info@lvi.se
Web:
www.lvi.se/sprak/eng/produkter/cctv/mls/mls_ocr.htm
Leveranciers en prijzen
 |
| Opal |
Aanvullende informatie
Producent
FREEDOM
SCIENTIFIC
11800 31st Court North
St. Petersburg, FL
33716-1805
Verenigde Staten
Tel: +1 1-727-803-8000
Web:
www.lowvisionsolutions.com/OPAL_main.html
Leveranciers en prijzen
 |
| VarioConnect 12/Conny |
Aanvullende informatie
Producent
BAUM
Retec AG
Schloß Langenzell
69257
Wiesenbach
Duitsland
Tel: +49 62 23 -
49 09 0
Fax: +49 62 23 - 49 09
399
E-mail: info@baum.de
Web:
www.baum.de/de/produkte/braillezeilen/conny_svconnect.php
Leveranciers en prijzen
 |
| VarioConnect 40 |
Aanvullende informatie
Producent
BAUM
Retec AG
Schloß Langenzell
69257
Wiesenbach
Duitsland
Tel: +49 62 23 -
49 09 0
Fax: +49 62 23 - 49 09
399
E-mail: info@baum.de
Web:
www.baum.de/de/produkte/braillezeilen/conny_svconnect.php
Leveranciers en prijzen
 |
| Alva BC640 |
Aanvullende informatie
Producent
OPTELEC
Breslau
4
2993 LT Barendrecht
Nederland
Tel: +31 88 678 35
32
E-mail: info@optelec.nl
Web: www.optelec.nl/?id=1686
Leveranciers en prijzen
ADVANCED
TECHNICS
Tweehuizenweg 81, bus 9
B - 1200
Brussel
Telefoon: +32 (0)2 763 09 08
Fax: +32 (0)2 770 58
13
E-mail: info@advtechnics.com
Web: www.advtechnics.com
BABBAGE
AUTOMATION
Flintdijk 16
NL - 4706 JT Roosendaal
Telefoon:
+31 (0)165 53 61 56
Fax: +31 (0)16 554 40 40
E-mail:
info@babbage.com
Web: www.babbage.com
BLINDENZORGLICHT
EN LIEFDE
Hulpmiddelendienst
Oudenburgweg 40
B - 8490
Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 40 60 52
Fax: +32 (0)50 38 64 83
E-mail:
hulpmid@blindenzorglichtenliefde.be
Web:
www.blindenzorglichtenliefde.be
BRAILLELIGA
Engelandstraat
57
B - 1060 Brussel
Telefoon: +32 (0)2 533 32 11
Fax: +32
(0)2 537 64 26
Email: info@braille.be
Web: www.brailleliga.be
DATA
BRAILLE SERVICE
Antwerpsesteenweg 96
B - 2940
Hoevenen-Stabroek
Telefoon: +32 (0)3 828 80 15
Fax: +32 (0)3
828 80 16
E-mail: info@databraille.be
Web: www.databraille.be
DE
CEUNYNCK NV
Kontichsesteenweg 36
B - 2630
Aartselaar
Telefoon: +32 (0)3 870 37 51
Fax: +32 (0)3 887 19
20
E-mail: l.herremans@deceunynck.be
Web: www.deceunynck.be
DOX+SYCADA
Burgemeester
Stramanweg 108E
NL - 1101 AA Amsterdam
Fax: +32 (0)
20-3116509
E-mail:
info@doxplus.nl
Web: www.telefoonsvooru.nl
ERGRA
ENGELEN
Kerkstraat 23
B - 2845 Niel
Telefoon: +32 (0)3
888 11 40
Fax: +32 (0)3 888 14 36
E-mail: jos.engelen@ergra-engelen.be
Web: www.ergra-engelen.be
ERGRA
LOW VISION
Carnegielaan 4 - 14
NL - 2517 KH Den
Haag
Telefoon: +31 (0)70 311 40 70
Fax: +31 (0)70 311 40
71
E-mail: info@ergra-low-vision.nl
Web:
www.ergra-low-vision.nl
EROCOS
INTERNATIONAL
Dr. Van de Perrestraat 176-178
B –
2440 Geel
Telefoon: +32 (0)14 76 55 20
Fax: +32 (0)14 76 55
21
E-mail: info@erocos.be
Web: www.erocos.be
ESCHENBACH
OPTIK BV
Osloweg 134
NL - 9723 BX Groningen
Telefoon:
+31 (0)50 541 25 00
Fax: +31 (0)50 541 05 82
E-mail:
mail@eschenbach-optik.nl
Web: www.eschenbach-optik.nl
EUROBRAILLE
BELGIUM
Daillylaan 90-92
B - 1030 Brussel
Telefoon:
+32 (0)2 241 65 68
Fax: +32 (0)2 215 88 21
E-mail:
boutique@eurobraille.fr
Web: www.eurobraille.fr
EVISION
OPTICS
Postbus 18568
NL - 2502 EN Den Haag
Telefoon:
+31 (0)70 311 40 90
Fax: +31 (0)70 311 40 91
E-mail:
info@evision.nl
Web: www.evision.nl
FOCI
Tijs
van Zeventerstraat 29
NL – 3062 XP Rotterdam
Telefoon:
+31 (0)10 452 32 12
Fax: +31 (0)10 452 32 12
E-mail:
info@foci.nl
Web: www.foci.nl
FREEDOM
ADL BV
Sprendlingenpark 21
NL - 5061 JT
Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)13 521 33 73
Fax: +31 (0)13 521 33
71
E-mail: info@freedomadl.nl
Web: www.freedomadl.nl
FREEDOM SCIENTIFIC BELGIUM BVBA
Steenweg op Gierle 339 B
B – 2300 Turnhout
Telefoon: +32 (0)14 43 69 00
Fax: +32 (0)14 43 69 01
E-mail: info@freedomscientific.be
Web: www.freedomscientific.be
FREEDOM
SCIENTIFIC BENELUX BV
Weegschaalstraat 63
NL -
7324 BE Apeldoorn
Postbus 4334
NL - 7320 AH
Apeldoorn
Telefoon: +31 (0)55 323 09 07
Fax: +31 (0) 55 323 09
08
E-mail: info@freedomscientific.nl
Web:
www.freedomscientific.nl
INTEGRA
Naamsesteenweg
386
B - 3001 Heverlee
Telefoon: +32 (0)16 35 31 30
Fax: +32
(0)16 35 31 44
E-mail: info@integra-belgium.com
Web:
www.integra-belgium.com
KOBA
VISION
De Oude Hoeven 6
B - 3971 Leopoldsburg
Telefoon:
+32 (0)11 34 45 13
Fax: +32 (0)11 34 85 25
E-mail:
info@kobavision.be
Web: www.kobavision.be
KOMFA
Postbus
3041
NL – 3760 DA Soest
Telefoon: +31 (0)35 588 55
83
Fax: +31 (0)35 588 55 84
E-mail: info@komfa.nl
Web:
www.komfa.nl
LVI
BELGIUM
Bouwelsesteenweg 18a
B - 2560 Nijlen
Telefoon:
+32 (0)3 455 92 64
Fax: +32 (0)3 455 92 88
E-mail:
info@lvi.be
Web: www.lvi.be
LVBC
James
Wattstraat 13B
NL - 2809 PA Gouda
Telefoon: +31 (0)182 525
889
Fax: +31 (0)182 670 071
E-mail: info@lvbc.nl
Web:
www.lvbc.nl
N.
JONKER
Duifhuis 5
NL -
3862 JD Nijkerk
Telefoon: +31 (0)33
245 37 05
Fax: +31 (0)33 245 00 04
E-mail:
n.jonker@hccnet.nl
OPTELEC
BELGIE
Baron Ruzettelaan 29
B - 8310 Brugge
Telefoon:
+32 (0)50 35 75 55
Fax: +32 (0)50 35 75 64
E-mail:
info@optelec.be
Web: www.optelec.be
OPTELEC
NEDERLAND
Koddeweg 39-41
NL - 3184 DH Hoogvliet
Telefoon:
+31 (0)10 231 35 55
Fax: +31 (0)10 231 35 90
E-mail:
info@optelec.nl
Web: www.optelec.nl
RDG
KOMPAGNE
Winthontlaan 200
NL - 3526 KV
Utrecht
Telefoon: +31 (0)30 287 05 64
Fax:
+31 (0)30 289 85 60
E-mail:
info@rdgkompagne.nl
Web: www.kompagne.nl
REINECKER
REHA TECHNIK NL
Oudenhof 2D
NL - 4191 NW
Geldermalsen
Telefoon: +31 (0)345 585 160
Fax: +31 (0)345 585
169
E-mail: reinecker.nl@worldonline.nl
Web: www.lowvision-shop.nl
SAARBERG
Postbus
222
NL - 4200 AE Gorinchem
Telefoon:
+31 (0)18 361 96 25
Fax: +31 (0) 18 361 97
36
E-mail: info@saarberg.info
Web: www.saarberg.info
SENSOTEC
Gistelsesteenweg
112
B - 8490 Varsenare
Telefoon: +32 (0)50 39 49 49
Fax:
+32 (0)50 39 49 46
E-mail: info@sensotec.be
Web:
www.sensotec.be
SLECHTZIEND.NL
Sint-Annastraat
93
NL - 6524 EJ Nijmegen
Telefoon: +31 (0)24 3600 457
Fax:
+31 (0)24 3600 708
E-mail: info@slechtziend.nl
Web:
www.slechtziend.nl
STICHTING
SPITS
Blijdestijn 15
NL - 6714 DX Ede
Telefoon: +31
(0)318 63 16 82
E-mail: info@stichtingspits.nl
Web:
www.stichtingspits.nl
VAN
DEN BOS OPTICAL
LOW VISION
De Moucheronstraat 55
NL -
2593 PX Den Haag
Telefoon: +31 (0)70 383 62 69
Fax: +31
(0)70 381 46 13
E-mail: info@slechtzienden.nl
Web:
www.slechtzienden.nl
www.loepen.nl
VAN
HOPPLYNUS VISION CARE
Koningsstraat 101
B - 1000
Brussel
Telefoon: +32 (0)2 214 09 50
Fax: +32 (0)2 214 09 57
VAN
LENT SYSTEMS BV
Dommelstraat 34
NL - 5347 JW Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)412 64 06 90
Fax: +31 (0)412 62 60
25
WORLDWIDE
VISION
Luxemburgstraat 7
NL -
5061 JW Oisterwijk
Telefoon: +31 (0)13 528 56
66
Fax: +31 (0)13 528 56 88
E-mail:
info@worldwidevision.nl
Web: www.worldwidevision.nl
INFOVISIE MAGAZINE
Driemaandelijks tijdschrift over technische hulpmiddelen voor blinde en slechtziende mensen. Verkrijgbaar in zwartdruk, in gesproken vorm op daisy-cd en in elektronische vorm als HTML-bestand. De elektronische leesvorm is gratis en wordt verzonden via e-mail. Het elektronische archief (sinds 1986) kan op de website www.infovisie.be geraadpleegd worden. Er kan ook gezocht worden op trefwoorden.
Redactie 2007
KOC
Tel.: +32 (0)2 225 86 91
E-mail:
gerrit.vandenbreede@vlafo.be
Web: www.koc.be
INFOVISIE vzw
Tel.: +32 (0)16 32 11 23
E-mail:
jan.engelen@esat.kuleuven.be
Web: www.infovisie.be
Redactieteam
Jan Engelen
Christiaan Pinkster
Gerrit Van den Breede
Marie-Paule Van Damme
Jeroen Baldewijns
(freelance)
Hervé Eeckman
(freelance)
Vormgeving
zwartdruk: drukkerij
Peeters, Leuven
audio-versie: Dedicon,
Nederland
HTML-versie: KOC
Abonnementen
België: 25 euro
Andere landen: 30 euro
Wie zich wenst te abonneren, dient zich tot het KOC te richten:
Zonder schriftelijk tegenbericht wordt uw abonnement automatisch verlengd bij het begin van een nieuwe jaargang.
Verantwoordelijke
uitgever
Jan Engelen
Vloerstraat 67
B - 3020 Herent
De redactie is niet verantwoordelijk voor ingezonden artikelen. Enkel teksten die ondertekend zijn, worden opgenomen. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten.
Het redactieteam kan niet aansprakelijk gesteld worden voor onjuiste gegevens die door leveranciers of producenten werden meegedeeld.
© Artikels uit deze publicatie kunnen enkel overgenomen worden na schriftelijke toestemming van de uitgever.